NHO GIÁO - Trang 472

ông rất hăng hái, thấy cái quan hệ đến việc học hay là việc tu luyện, thì ham
mê đến nỗi quên cả mọi việc. Thuở ông 15 tuổi, một hôm đi chơi ở cửa Cư
Dung ngoài Vạn Lý Trường Thành, thấy người ở ngoài của ải cưỡi ngựa
giong ruổi, ông liền khái nhiên có cái chí muốn đi đánh dẹp bốn phương.
Ông bèn lưu lại ở đó ngày ngày tập ngựa, tập bắn, đến hơn một tháng mới
về: Thuở ấy ông thấy trong nước có nhiều giặc nổi lên, ông làm cái thư định
dâng lên triều đình nói việc chính trị. Long Sơn Công cho là ngông, ngăn
lại mới thôi. Năm 17 tuổi, ông đến Giang Tây cưới vợ, là con gái Chư
Dưỡng Hòa, làm quan tham nghị ở bố chính ty. Ngay hôm sắp làm lễ hợp
cẩn, ông đi chơi đến Thiết Trụ Cung, thấy người đạo sĩ đang ngồi tu luyện,
ông vào nghe nói cái thuyết trương sinh, rồi tương đối ngồi với người đạo sĩ
suốt đêm, quên cả việc cưới vợ. Sáng hôm sau nhà họ Chư cho người tìm
mới về. Ông ở nhà họ Chư, có mấy cái tráp giấy, ông lấy ra tập viết hết cả.
Ông thường nói rằng: “Ta khi mới học viết, cứ theo chữ thiếp mà tập, thì
chỉ tập được cái hình chữ mà thôi. Sau ta cầm bút lên không dám khinh dị
viết ngay, phải lặng yên nghĩ cái hình chữ ra ở trong tâm rồi mới viết, lâu
mới hiểu được thư pliáp”.
Năm 21 tuổi, ông đỗ hương thí, đến năm 28 tuổi là năm Hoằng Trị thứ 12
(1499) ông đỗ đệ nhị giáp tiến sĩ, rồi vào tập sự ở bộ công. Năm sau bổ làm
chủ sự ở bộ hình. Từ đó ông bước vào hoạn trường, phải chịu đủ mọi điều
cay đắng. Nhưng ông là người có thiên tài, lấy cái sức của một nhà văn học
mà đi đánh dẹp lập công, chẳng những là ông tỏ ra người có tài làm đại
tướng mà lại là môt nhà chính trị và nhà kinh tế vô song, gây thành cái công
nghiệp rất lớn. Ngoài những công nghiệp ấy, ông lại phát huy ra cái tâm
học, có nhiều tư tưởng đặc biệt. Vậy nay ta hãy xét cái công nghiệp, rồi sau
sẽ xét cái học thuyết của ông.
Công nghiệp của Dương Minh. Trước khi dỗ tiến sĩ, vào khoảng năm 26
tuổi, Dương Minh ở Kinh, thấy tin báo giặc cướp đánh phá ngoài biên thùy,
và thấy triều đình suy cử những người có tài làm tướng, ông nghĩ việc võ cử
chỉ được người cưỡi ngựa và bắn cũng giỏi mà thôi, chứ không chọn được
người nào có tài thao lược và thông ngự. Ông bèn lưu ý về sự học việc võ.
Phàm những sách bí thư của các nhà binh gia, không sách gì ông không