thì lúc nào cũng có cái hòa trúng tiết. Đó là cái chủ ý của Dương Minh, cho
nên ông thường nói rằng: “Xưa ta ở đất Trừ, thấy môn sinh hay vụ lấy sự tri
giác, không có ích cho sự sở đắc, ta mới dạy cho hãy tĩnh tọa; được một độ
thấy cái quang cảnh cũng có cận hiểu, nhưng lâu dần thấy có cái bệnh thích
tĩnh, chán động, đi vào cái khô kháo, cho nên gần đây ta chỉ nói trí lương
tri. Lương tri minh bạch thì tha hồ ở chỗ tĩnh mà thể ngộ cũng được, ở chỗ
việc làm mà ma luyện cũng được. Cái bản thể của lương tri nguyên không
có động, không có tĩnh, ấy là cái cốt tử của sự học vấn”. Cái ý của ông rõ
như thế, mà về sau các học giả chỉ biết ma luyện ở chỗ việc làm, thế tất phải
nhận tri thức làm lương tri, rồi ngầm ngấm hãm vào cái bệnh nghĩa tập trợ
trưởng
義襲助長, cái hại lại quá sự thích tĩnh chán động. Bởi không theo
cái lương tri mà dụng công, lại dụng công ở chỗ động, tĩnh, và nhất là lại
chỉ dụng công ở chỗ động mà thôi cho nên đối với cái học của Dương Minh
thành ra lệch về một bên vậy.
Giáo điển của Dương Minh. Dương Minh dạy các môn đệ thường lấy
chương đầu sách Đại Học và sách Trung Dung mà chỉ rõ cái toàn công của
thánh học, khiến học giả biết đường lối mà vào. Ông cho là sự biết của tâm
không ngoài được cái trung của “dân di vật tắc
民彝物則”, mà cái công của
sự trí tri không ngoài được việc tu, tề, trị, bình, nên chi ông lấy những điều
ấy làm chỗ thực địa dụng công. Sau môn nhân chép những lời ông dạy làm
thành một thiên gọi là Đại Học vấn
大學問, nghĩa là câu hỏi về sách Đại
Học. Thiên ấy nói rút cái đại ý của Nho học, cho nên ta phiên dịch ra sau
này:
“Các tiên nho cắt nghĩa Đại Học là cái học của bậc đại nhân, dám hỏi cái
học của bậc đại nhân sao lại cốt ở minh minh đức?”
“Dương Minh tử nói rằng: “Bậc đại nhân là bậc người lấy trời đất muôn vật
làm nhất thể, coi thiên hạ như một nhà, coi cả nước như một người vậy. Nếu
cho hình hài là gián cách mà chia ra nhĩ, ngã, thế là tiểu nhân vậy. Bậc đại
nhân có thể cho trời đất muôn vật làm nhất thể, không phải là tự ý riêng
mình, mà chính là cái nhân ở trong tâm người ta vốn như thế. Cái tâm cùng
với trời đất muôn vật làm một, không phải chỉ là cái tâm của bậc đại nhân,
