nào là không sáng, mà mới thật là lấy được trời đất muôn vật nhất thể vậy.
Bởi thế gọi là sáng cái đức sáng ở thiên hạ, thế gọi là nhà tề, nước trị mà
thiên hạ bình, thế gọi là tận tính”.
“Sao lại cốt ở chỉ ư chí thiện?”
“Chí thiện là cái cực tắc của minh đức và thân dân. Cái tính của mệnh trời
tuy nhiên chí thiện, cái phần thiêng liêng sáng suốt không mờ tối là cái phần
phát hiện của chí thiện, thê là cái bản thể của minh đức mà tức là cái gọi là
lương tri vậy. Cái phần phát hiện của chí thiện, phải thì là phải, trái thì là
trái, nhẹ nặng, dày mỏng, hễ cảm là ứng ngay, biến động không ở một chỗ,
thế mà vẫn có cái trung thiên nhiên, đó là cái mực cùng tột của “dân di vật
tắc
民彝物則”, mà không có thể nghĩ nghị thêm bớt được chút nào vậy. Đã
hơi có nghĩ nghị thêm bớt một chút, đều là cái ý riêng, cái trí nhỏ, mà
không phải là chí thiện vậy. Nếu không phải là bậc rất thận độc
, một mực
duy tinh duy nhất, thì làm thế nào mà tới được. Người sau chỉ vì không biết
chí thiện vốn ở tâm ta, mà dùng tư trí để lần mò đo lường ở ngoài, cho là sự
sự vật vật đều có định lý, cho nên sai lầm cái mực phải, trái, chi ly quyết
liệt, cái nhân dục phóng tứ mà thiên lý mất, cái học minh đức, thần dân bèn
đại loạn ở trong thiên hạ. Vốn đời xưa cùng có người muốn sáng cái đức
sáng, nhưng không biết chỉ ư chí thiện mà đem lòng tư giong ruổi ở chỗ quá
cao, đến nỗi sai lầm về sự hư võng không tịch, mà không ích lợi gì cho nhà,
nước, thiên hạ, thế là cái lưu phái của Phật và Lão vậy. Cũng có người
muốn thân dân, nhưng không biết chỉ ư chí thiện, mà đem cái tư tâm đắm
đuối ở chỗ hèn thấp nhỏ mọn, đến nỗi sai lầm về sự quyền mưu, trí thuật mà
mất cả cái lòng thành thực nhân yêu, thương xót, thế là cái tụi công lợi của
Ngũ Bá vậy. Chỉ ư chí thiện đối với minh đức thân dân cũng như quy củ đối
với vuông tròn, xích đạc đối với dài ngắn, quyền hành đổỉ với nặng nhẹ.
Vuông tròn mà không có quy củ thì không có khuôn; dài ngắn mà không có
xích đạc thì không có ngữ; nặng nhẹ mà không có quyền hành, thì không có
mực; minh đức thân dân mà không có chỉ ư chí thiện, thì không có gốc”.
“Tri chỉ nhi hậu hữu định, định nhi hậu năng tĩnh, tĩnh nhi hậu năng an, an
nhi hậu năng lự, lự nhi hậu năng đắc
知止而后有定，定而后能靜，靜而
