ly, phương chi thiên hạ lớn, dân vật nhiều, coi là nhất thể làm sao được! Bề
bộn, rối trí, họa loạn, không bao giờ hết, lại còn lạ gì!
“Tôi thực nhờ cái thiêng liêng của Trời, ngẫu nhiên biết được cái học lương
tri, cho là phải theo đó mới có thể trị được thiên hạ, cho nên hễ nghĩ đến sự
đắm đuối của dân, thì buồn bã đau lòng, nghĩ cách để cứu vớt, quên cả cái
sức hèn mọn của mình, thế cũng là bất tự lượng vậy. Người thiên hạ thấy
thế bèn chê cười và chế bác, cho tôi như thế là người cuồng bệnh táng tâm.
Than ôi! dù thế nào cũng chẳng quản, ta đang đau đớn thiêt đến thân, vội kể
gì đến lời khen chê của người Thường thấy có người, cha hay con, anh hay
em, ngã xuống vực sâu, thì kêu gào cuồng cuống, trần truồng lăn lóc, dòng
dây từ chỗ cao thẳm để xuống cứu vớt lên. Người đứng bên cạnh, đang
cùng nhau vái nhường, nói cười, mà cho những người kêu gào lăn lóc như
thế là cuồng bệnh táng tâm cả. Ôi! Vái nhường cười nói ở bên cạnh người
chết đuối mà không biết cứu, trừ chỉ có người dưng nước lã, không có tình
thân thiết cốt nhục, thì mới thế được. Song như thế đã là không có lòng trắc
ẩn, không phải là người rồi. Còn đến như những người có lòng yêu thương
đối với cha con, anh em, thì chưa hề có người nào là không đau xót, chạy
cuống cuồng hết hơi sức để cứu vớt lên. Những người ấy dù có ngay cái tai
vạ đắm đuối đến thân cũng còn chẳng tiếc, còn quản gì đến những lời chê là
cuồng bệnh táng tâm, còn cầu gì đến người tin hay là không tin nữa. Than
ôi! Người đời nay dù cho tôi là người cuồng bệnh táng tâm, cũng là đáng
lắm vậy. Cái tâm của người trong thiên hạ đều là cái tâm của ta, thiên hạ
còn có người cuồng bệnh, còn có người táng tâm, ta làm thế nào mà không
phải cuồng bệnh táng tâm ru?
“Xưa ở đời Khổng Tử, có người chê Ngài là siểm, có người cười Ngài là
nịnh, có người cho là không hiền, có người bẻ là không biết lễ, mà gọi là
đông gia Khâu
, có người ghen mà ngăn cản Ngài, có người ghét mà muốn
giết Ngài. Bọn Thần Môn, Hạ Quĩ, đều là hiền sĩ lúc bấy giờ, mà còn nói
rằng: “Thế có phải là những hạng người biết là không làm được mà cứ làm
không? Quê kệch thay! Sao mà gàn gàn như thế! Đã không ai biết mình,
thôi thì thôi đi”. Đến Tử Lộ đã ở vào hàng thăng đường
, còn không khỏi
