nhân” vậy. Cáo tử cho cái nghĩa ở ngoài, há là bỏ hẳn cái nghĩa mà không
đoái tưởng đến hay sao? Chẳng qua là cầu cái nghĩa ở trong khoảng sự vật
mà hợp lại. Như thế, chính là thế nho gọi là cùng lý vậy. Mạnh Tử không
cho là phải, mà đem bốn mối quy cả về ở tâm. Than ôi! Cám bã nhặm mắt,
bốn phương đổi ngôi, thì mới có thể ngờ cái học thuyết của tiên sinh vậy”.
Học giả đã xem rõ cái học của Dương Minh, lại đọc những lời bàn của hai
bậc danh nho trên kia, chắc là hiểu được những điều cốt yếu về tâm học. Ai
muốn biết thêm nữa thì nên xem sách Vương Văn thành công toàn thư
王文
成公全書 và sách Minh nho học án 明儒學案 của Hoàng Lê Châu. Thiết
tưởng những nhà hiếu học không nên bỏ qua cái học có nghĩa lý sâu xa ấy
mà không xem vậy.
CÁC CHI PHÁI CỦA DIÊU GIANG PHÁI
Sau khi Dương Minh mất rồi, môn đệ của ông tụ họp nhau lại, mở nhà thư
viện ở các nơi, đem cái học trí lương tri mà giảng dạy, tập ra nhiều môn
phái. Trong những môn đệ ấy có Vương Kỳ, Vương Cấn và La Hồng Tiên
là người trác lạc, hiểu tới chỗ uyên thâm của cái học trí lương tri, nhưng vì
đem cái học ấy lên cao quá, thành ra dần dần về sau các học giả thiên về
đường Thiền học; có Tiền Đức Hồng và Châu Thủ Ích là người tri thủ, giữ
được cái học thiết thực, làm cho không mất cái chân tướng của cái học
Dương Minh.
l. Chiết trung Vương môn
浙中王門. Môn phái này ở đất Việt, tức là ở
tỉnh Chiết Giang là nơi Dương Minh giảng học lúc sinh thì. Về sau các môn
nhân tụ họp ở đó mà truyền cái học của ông. Trong môn phái này có mấy
người trứ danh là: Từ Ái, Tiền Đức Hồng, Vương Kỳ, Trương Nguyên
Xung, v.v. nhưng lỗi lạc thì không ai bằng Vương Kỳ, mà thao thủ thì
không ai bằng Tiền Đức Hồng.
Từ Ái. Từ Ái
徐愛, tự là Viết Nhân 曰仁, hiệu là Hoành Sơn 橫山, người
đất Dư Diêu. Ông là em rể Dương Minh, đỗ tiên sĩ, làm quan đến chức lang
trung bộ công. Khi Dương Minh ở Long Trường về, giảng cái thuyết tri
hành hợp nhất, ông là người hiểu trước cả mọi người và xin làm đệ tử. Song
