ông chỉ hưởng thọ được có 31 tuổi, cho nên sách của ông chỉ nói cái thuyết
tri hành hợp nhất và cái thuyết mặc tọa trừng tâm chứ không nói đến cái
thuyết trí lương tri là cái thuyết của Dương Minh dạy lúc ông đã mất rồi.
Ông đối với Dương Minh cũng giống như Nhan Tử đối với Khổng Tử vậy.
Tiền Đức Hồng. Tiền Đức Hồng
錢德洪, tự là Hồng Phủ 洪甫, hiệu là Tự
Sơn
緒山, người đất Dư Diêu, tỉnh Chiết Giang, làm quan đến chức viên
ngoại lang bộ hình, rồi về trí sĩ. Ông với Long Khê theo học Dương Minh,
nhưng rồi sau mỗi người hiểu cái học trí lương tri ra một cách. Long Khê
bảo cái bản thể của tâm là cái tịch; tịch lấy chiếu làm dụng, giữ cái không
tri mà bỏ mất cái chiếu, ấy là hỏng mất cái dụng. Ông bảo cái vị phát thì tìm
ở đâu? Nếu bỏ cái dĩ phát mà tìm cái vi phát, là không thế nào được. Bởi
vậy Long Khê theo cái hiện tại mà giải ngộ cái thể biến động bất cứ của cái
hiện tại ấy; ông chỉ lấy thực tâm mà ma luyện ở chỗ sự vật, cho nên sự triệt
ngộ của ông không bằng của Long Khê, mà sự tu tri của Long Khê không
bằng của ông. Cái học của ông tuy không có cái sở đắc lớn, nhưng không
có cái sở thất lớn vậy.
Vương Kỳ. Vương Kỳ
王畿, tự là Nhữ Trung 汝中, hiệu là Long Khê 龍
溪, người đất Sơn Âm, tỉnh Chiết Giang, đỗ tiến sĩ, làm quan đến chức lang
trung, rồi thôi quan về dạy học. Ông là người trác lạc hơn tất cả mọi người
trong môn nhân của Dương Minh, và lại có cái tư tưởng rất siêu việt, cho
nên cái học của ông chủ ở “tứ vô
四無”, lấy chính tâm làm cái học tiên
thiên, lấy thành ý làm cái học hậu thiên. Theo ở cái tâm mà lập căn, thì cái
tâm vô thiện, vô ác, tức là cái ý vô thiện, vô ác, ấy là tiên thiên thống hậu
thiên; theo ở cái ý mà lập căn, thì không khỏi có hai mối thiện và ác, mà cái
tâm không thể không có điều hỗn tạp, ấy là hậu thiên phục lại tiên thiên.
Luận giả có người nói rằng: “Cái học của ông truyền ra thiên hạ không thể
không có điều ngờ. Lấy cái thuyết ‘tứ hữu
四有’ mà bàn, thì thiện là cái cố
hữu của tâm, cho nên cái thiện của ý, tri, vật, theo ở trong tâm mà phát ra,
cái ác theo ở ngoài tâm mà đến. Nay nếu nói tâm thể đã không có thiện, ác,
thì cái ác của ý, tri, vật là lầm mà cái thiện cũng là lầm. Cái công phu đã
lầm, thì sao lại nói là phục về cái bản thể được?” Nghĩ cho kỹ ra, thì lời bẻ
ấy vẫn là non, mà cái tư tuởng của Long Khê rất nên chú ý lắm, là vì theo
