NHO GIÁO - Trang 528

cho nên muốn tề gia, trị quốc, bình thiên hạ, phải cốt ở sự yên thân. Cái
thân chưa yên, thì cái bản không lập. Người biết cái thân đã yên, thì biết
yên thân và kính thân, người yên thân và kính thân, thì không dám không
yêu người, không kính người. Đã yêu người và kính người, thì người yêu ta
kính ta, mà thân ta yên vậy. Một nhà yêu ta kính ta, thì nhà tề, một nước yêu
ta kính ta, thì nước trị; thiên hạ yêu ta kính ta, thì thiên hạ bình. Cho nên
người không yêu ta, không phải chỉ có người là bất nhân, mà cái bất nhân
của ta cũng biết được vậy; người không kính ta, không phải chỉ có người là
bất kính, mà cái bất kính của ta cũng biết được vậy. Cái thuyết cách vật ấy
về sau gọi là cái thuyết cách vật ở đất Hoài Nam.
Lưu Trấp Sơn bàn chỗ này, nói rằng: “Chữ yên thân ở đây là nói yêu cái
tâm của mình, chứ không phải là bo bo giữ cái hình hài làm gốc”.Tâm Trai
cũng thường nói rằng: “Yên cái thân và yên cả cái tâm là bậc thượng, không
yên cái thân mà yên cái tâm là bậc thứ, không yên cái thân mà cũng không
yên cái tâm là bậc hạ”. Xem vậy thì hai chữ “yên thân” của Tâm Trai là chủ
lấy sự yên tâm làm gốc.
Tâm Trai nói rằng: “Thánh nhân lấy đạo giúp thiên hạ, ấy cái chí trọng là
đạo vậy; người có thể mở rộng đạo, ấy cái chí trọng là thân vậy. Đạo trọng
là thân trọng, thân trọng thì đạo trọng, cho nên học là học làm thầy, học làm
bậc trưởng, học làm vua vậy. Lấy thiên địa vạn vật nương ở thân, không lấy
thân nương ở thiên địa vạn vật”. Đạo là để giúp thiên hạ, thân là để hành
đạo, vậy nên ta phải trọng cái thân. Trong cái thân có cái tâm làm chủ, mà
cái tâm thì vẫn có cái vui, tìm cái vui đó tức là học. Cho nên nói rằng: “Cái
tâm của người ta vốn tự vui, rồi tự nó đem cái tư dục mà trói buộc mình lại,
nhưng khi cái tư dục mọc ra, thì cái lương tri tự biết; đã biết, thì cái tư dục
lại tiêu trừ đi, và cái tâm của người ta lại y như cũ mà vui. Vui là vui cái học
ấy, học là học cái vui ấy; không vui không phải là học, không học không
phải là vui; vui rồi mới là học; học rồi mới là vui; vui là học, học là vui.
Than ôi! Cái vui của thiên hạ có gì bằng cái học như thế, cái học của thiên
hạ có gì bằng cái vui như thế!” Đại để, cái học của Tâm Trai có cái chủ
nghĩa lạc quan rất lớn, cho nên về sau những người theo môn phái này hay
thiên về đường du hiệp.