Cái học của môn phái Thái châu về sau làm biến mất cái chân tướng của cái
học Dương Minh.
9. Trấp Sơn. Cái học của phái Diêu Giang truyền đến cuối đời nhà Minh,
càng ngày càng thiên lệch đi, không ai biết rõ cái tông chỉ chân chính lúc
đầu nữa. Lúc ấy nhờ có Lưu Trấp Sơn lại phát minh ra được cái chính
truyền.
Lưu Tông Chu
劉宗周, tự là Khởi Đông 起東, hiệu là Niệm Đài 念臺, biệt
hiệu là Trấp Sơn
汁山, người đất Âm Sơn, tỉnh Chiết Giang, đỗ tiến sĩ đời
Vạn Lịch, làm quan đến chức tả đô ngự sử, vì lấy lời thẳng can vua mà phải
bãi về. Sau khi nhà Minh mất rồi, tỉnh Triết Giang đã ra hàng nhà Thanh,
ông bèn nhịn ăn 20 ngày mà chết.
Lưu Trấp Sơn là một danh nho cuối đời nhà Minh, thuộc về phái tâm học.
Ông thấy những học giả thuở ấy ngộ giải cái học trí lương tri của Vương
Dương Minh mà thiên về Thiền học, làm sai mất cái ý của thánh học, cho
nên ông mới tìm cách mà bổ cứu sự sai lầm ấy. Ông nhân cái nghĩa câu:
“Thận độc tức thị trí lương tri” của Dương Minh mà lấy hai chữ “thận độc”
làm tông chỉ.
Cái nghĩa câu ấy của Dương Minh so với cái nghĩa ở trong sách Đại Học và
Trung Dung, thì thận độc tức là thành ý, nhưng ông không theo tiên nho nói
rằng: “Ý giả tâm chi sở phát
意者心之所發”, mà lại nói là: “Ý giả tâm chi
sở tồn
意者心之所存”. Theo cái tư tưởng của ông, thì tâm người ta ở trong
khoảng gang tấc, mà đạt ra khắp hết cả, có cái tượng như Thái Hư. Hư
虛
sinh ra linh, linh
靈 sinh ra giác, giác 覺 có cái chủ, ấy là ý 意. Tâm thì hư
linh mà hay biến, ý thì có định hướng mà chứa được nhiều, cho nên ý là chủ
tể của tâm. Lấy chỗ “tịch nhiên bất động” của tâm mà xét, thì chỉ có trơ trọi
một cái linh thể “bất lự nhi tri”, tự làm chủ trương, tự khiến sự sinh hóa,
cho nên mới lấy đó mà gọi là “độc”. Cái “độc” ấy là ý, là chủ tể của tâm, thì
sự học là phải “thận” ở chỗ ấy, ắt thấy rõ cái tâm vậy.
Ông theo cái tông chỉ ấy mà nói rằng: “Tri vô bất lương, chỉ thị độc tri nhất
điểm
知無不良，只是獨知一点: Cái tri thì không có gì là bất lương, chỉ cốt
có một điểm độc tri”. Độc tri là biết cái độc thể làm chủ tể trong tâm. Biết
được rõ cái độc thể ấy, tức là giữ còn cái tâm vậy. Cho nên ông lại nói rằng:
