quy tắc, tức là trung hòa vậy. Ấy là sinh ra mà có cái đó, người nào cũng thế
cả, cho nên gọi là tính thiện, không sai lầm về quá và bất cập. Cái tính thể
nguyên nó tự chu lưu, không hại được cái đức trung hòa của nó. Kẻ học giả
chỉ chứng nhận được cái tính thể phân minh mà cứ lúc nào cũng bảo thủ ấy,
ấy là “thận” vậy. Cái công phu sự “thận” là chỉ biết ở chỗ chủ tể có cái làm
chủ, ấy gọi là ý. Xa lìa cái ý căn một bước, ấy là vọng
妄, không phải là độc
獨. Cho nên càng thu liễm càng tới nơi, song cái chủ tể cũng không đứng
lại ở một chỗ nào, chỉ ở trong sự lưu hành đó thôi, bởi thế mới nói rằng:
“Thệ giả như tư phù, bất xả trú dạ
誓者如私孚,不舍晝夜”.
Đại để, cái học của Vương Dương Minh nhờ đó Lưu Trấp Sơn lại sáng rõ
ra. Nhưng qua sang đời nhà Thanh chỉ có Hoàng Lê Châu tiếp tục được cái
học ấy, rồi sau lại suy lần đi vậy.
10. Dương Minh Học ở Nhật Bản. Nguyên từ cuối thế kỷ thứ XII đã có
người Nhật Bản như Huyền Huệ (Gen-e) và Viên Nguyệt (Engetsu) rất
uyên thâm lý học của Tống nho. Đến thế kỷ thứ XVI và XVII, vào quãng
năm Vạn Lịch đời vua Thần Tông nhà Minh, có Lâm La Sơn (Haysha
Rozan) chủ trương công nhận cái học Trình, Chu làm chính học.
Vào quãng đầu đời nhà Thanh, lại có Trung Giang Đằng Thụ (Nakae Tôju)
giảng cái học của Vương Dương Minh, người Nhật Bản gọi là “Oyomei”,
Môn đệ của Trung Giang Đằng Thụ là Hùng Trạch Phiên Sơn (Kumazawa
Banzan) mở rộng cái học ấy ra ở Nhật Bản. Về sau cái học của Dương
Minh càng ngày càng mạnh lên, át được cái học của Trình, Chu, và có cái
hiệu quả rất hay trong thời kỳ duy tân trước đời Minh trị. Người Nhật Bản
sở dĩ chuộng cái học của Dương Minh là vì cái học ấy rất thiết thực và rất
có nghị lực. Nhất là theo cái học của môn phái Thái châu đã nói cái đại lược
ở trên, thì lại thích hợp với tính tình của người Nhật Bản lắm, cho nên mới
chóng thịnh hành như vậy. Hiện nay không có người Nhật Bản nào có học
thức mà không đọc sách của Dương Minh.
Ít lâu nay những học giả bên Tàu cũng đã có nhiều người tôn sùng cái học
của phái Diêu Giang. Những người như Lương Khải Siêu hết sức biểu
chương Vương Dương Minh. Có lẽ sau này Nho giáo mà thịnh lên, chắc là
sẽ bởi cái học ấy vậy.
