Vương Dẫn Chi. Vương Dẫn Chi
王引之, tự là Bá Thân 伯申, con trưởng
của Vương Niệm Tôn, làm những sách Kinh nghĩa thuật văn
經義述聞,
Kinh nghĩa thích từ
經義释詞.
Những người này đều là danh nho ở đời nhà Thanh, theo cái học thuyết của
Đái Đông Nguyên, cho nên người ta thường gọi là Đái, Đoàn nhị Vương
chi học. Cái học ấy truyền bá ra ở nước Tàu rộng hơn cả các phái khác và
thường cho là chính thống học phái.
Đại khái, các học khảo chứng đời nhà Thanh rất có phương pháp, rất chắc
chắn, song chỉ vì cái học ấy chuyên trị có một mặt hình nhi hạ học, chứ
không đạt tới hình nhi thượng học, cho nên sự học thì thật là tinh vi mà vẫn
thấp và hẹp. Phàm cái gì đã gọi là hình nhi thượng, thì ít khi lấy chữ, lấy
lời, mà tỏ ra hết các ý nghĩa được, tất phải lấy lý mà hội, lấy ý mà hiểu. Nho
giáo sở dĩ cao minh là bởi có phần hình nhi thượng. Hiểu được suốt phần
ấy, thì những điều thuộc hình nhi hạ, như luân lý, chính trị, đều rõ rệt lắm.
Bởi thế thánh hiền đời xưa dạy người ta rằng: “Bất dĩ từ hại ý
不以辭害意”
cũng vì sợ người ta câu nệ những chữ, những lời mà hiểu lầm mất cái ý cao
xa, Cái học của Hán nho sở dĩ thấp và hẹp là bởi quá thiên trọng về cái học
huấn hỗ vậy.
Đến đời nhà Thanh phải khảo chứng phần thì chán cái lý học của Tống nho,
phần thì lại thấy người ta hay lạm dụng chữ “lý” mà nói bậy, cho nên mới
trở lại theo lối Hán học để cầu lấy sự thực trong các Kinh, sử, mà bổ cứu cái
tệ của lưu học. Song ta nên biết rằng lý học phải không là không có sự thiết
thực, chỉ vì học giả thường học không đến nơi, cho nên mới thành ra có
nhiều điều dở. Xem như cái học của Vương Dương Minh cao sâu bao nhiêu
và thiết thực bao nhiêu, thế mà đến bọn hậu học hiểu lầm làm bậy. Cũng
như cái học ấy mà sang Nhật Bản thì lại là cái học rất cường kiện, rất thiết
thực. Thế đủ rõ dù là cái học hay đến đâu, nếu người ta không biết dùng, rồi
cũng hóa ra dở.
Nay phái Hán học công kích Tống nho mà không xét cái học cao thấp thế
nào, và cách thi hành hay dở bởi đâu, chỉ chăm chăm lấy cái hữu hình mà
xét cái vô hình, thì làm thế nào hợp sự lý được? Đạo chỉ có một mà thôi,
nhưng càng lên cao bao nhiêu, lại càng khó hiểu bấy nhiêu. Nếu học giả
