1. Lục Vương học. Phái này có hai người trứ danh là Tôn Kỳ Phùng và
Hoàng Tông Hi. Tôn Kỳ Phùng thì xuất ở họ Chu, họ Lục, mà Hoàng Tông
Hi thì thụ nghiệp Lưu Trấp Sơn, giữ được cái học thống của Vương Dương
Minh.
Tôn Kỳ Phùng. Tôn Kỳ Phùng
孫 奇 逢 , tự là Khải Thái 啟 泰 , hiệu là
Chung Nguyên
鍾元 (1583 - 1675), người đất Dung Thành, tỉnh Bác Ninh,
đỗ cử nhân, có khí tiết và chuộng sự nghĩa hiệp. Ông là di nho nhà Minh,
không chịu ra làm quan với nhà Thanh.
Ông đến ở Bách ngnyên sơn là chỗ di chỉ của Thiệu Khang Tiết đời nhà
Tống ngày xưa, nhà ông rất nghèo, chỉ có một cái giường nằm, song vẫn
làm sách và dạy học trò; thường những học giả phương bắc đều là môn đệ
của ông cả. Ông làm sách Lý học tông truyền
理學宗傳, tiêu biểu mười một
người là: Thiệu Khang Tiết, Chu Liêm Khê, Trinh Minh Đạo, Trình Y
Xuyên, Trương Hoành Cừ, Chu Hối Am, Lục Tượng Sơn, Tiết Kính Hiên,
Vương Dương Minh, La Chỉnh Am, Cố Kính Dương, cho là nối được cái
học của Mạnh Tử, Còn những nho giả khác thì bàn riêng ra.
Đến khi ông đã già, Hoàng Lê Châu khuyên ông xem bộ Tân thư
薪書 của
Lưu Trấp Sơn, ông đọc xong bộ sách ấy tự làm hổ thẹn.
Đệ tử của ông là Thang Bân
湯斌, tự là Khổng Bá 孔伯, đỗ tiên sĩ đời
Thuận trị, làm quan đến Công bộ thượng thư. Cái học của Thanh Bân chủ
lấy khắc lệ thực hành, giảng cầu thực dụng, thành một nhà lý học có tiếng
đương thời.
Hoàng Tông Hi. Hoàng Tông Hi
黄宗羲, tự là Thái Xung 太冲, hiệu là Lê
Châu
梨洲 (1609 - 1695), người đất Dư Diêu, tỉnh Chiết Giang. Ông là con
trưởng của Hoàng Tôn Tố
黄尊素, làm chức ngự sử đời vua Hi Tông nhà
Minh. Hoàng Tôn Tố thuộc phái Đông Lâm, bị bọn Ngụy Trung Hiền làm
hại.
Lúc nhà Thanh lấy nước Tàu, ông bôn tẩu khắp mọi nơi để lo sự khôi phục,
nhưng sau không thành công, ông trở về ẩn cư, dạy học và làm sách, không
ra làm quan với nhà Thanh. Ông nghiên cứu hết mọi cái học, làm ra nhiều
sách, đại khái như là: Dịch học tượng số luận
易學象數論, Luật lữ tân
nghĩa
律呂新義, Thụ thư tùy bút 授書随筆, Tống nho học án 宋儒學案,
