NHO GIÁO - Trang 577

nói lấy phải cho ông, chứ không xét đến hết các lẽ. Ông vin lấy câu: “Bản
thể của tâm không có thiện, không có ác” mà bảo là Thiền học, nhưng ông
không biết rằng đó là chỗ cao của cái học Dương Minh. Phàm cái học nào
mà không đạt tới cái lý hình nhi thượng trên sự biến hóa sinh tử, là cái học
thấp và hẹp. Dương Minh nói không thiện, không ác, chính là nói cái bản
thể của cái lý nguyên thỉ vị phát. Khi cái tư tưởng đã lên đến chỗ cùng tột
ấy, thì dù là Nho, là Lão, hay là Phật, bất luận học thuyết nào cũng gập nhau
ở một chỗ đó cả, tức là cái nghĩa “đồng quy nhi thù đồ, nhất trí nhi bách lự
同歸而殊途,一致而百慮” của Khổng Tử. Song mỗi một học thuyết có một
cách hành đạo riêng, khác nhau ở chỗ thiết thực hay không thiết thực. Về
cái phương diện này, ai đã biết rõ cái học của Dương Minh, thì không thể
nói là cái học ấy không có phần thiết thực được. Về sau các lưu phái của cái
học ấy có phần sai lầm: phái thì chuyên theo phần cao quá, phái thì chuyên
theo phần thấp quá, đó là cái thông bệnh của các học thuyết từ xưa đến nay,
chẳng phải riêng gì một cái học của Dương Minh. Lục Lũng Kỳ vội cho cái
thuyết của mình là phải, không xét đến nơi, đến chốn, thành ra chỗ ông chê
Vương học và khen Chu học lại chính là chỗ hay của họ Vương và chỗ dở
của họ Chu. Vương học vị tất đã không có hà tì, nhưng hãy được túng tứ tự
thích, cho nên cái tư tưởng mới được ung dung tự ngoạn, theo được thiên lý
mà lưu hành. Chu học không phải là dở cả, nhưng vì trói buộc phải theo
thằng mặc quy củ nhất định, cho nên cái tư tưởng cứ bị câu thúc trái với cái
nghĩa “ngô dữ Điểm” của Khổng học, thành ra không lưu hành mà biến hóa
được, hại cho tâm trí của người ta biết dường nào! Cũng vì sự thực hành
của Chu học hẹp hòi bó buộc quá cho nên cái tinh thần của Nho giáo ngày
một khô khan và suy hèn đi. Ta vẫn biết Chu tử là một bậc đại hiền có nhiều
cái tư tưởng rất cao, chỉ vì cái học của ông quá thiên về sự câu nệ, cho nên
mới thành cái bệnh cho Nho giả. Cái bệnh ấy có lẽ Lục Lũng Kỳ không
biết, nhưng ngày nay ta không thể nói là không biết được. Chỗ lầm của Lục
Lũng Kỳ là chỗ lầm chung của phần nhiều những người nho học, cho nên
cái bệnh của Nho giáo càng ngày càng to lên, đến bây giờ vẫn chưa khỏi
vậy.