NHO GIÁO - Trang 582

của Khổng Tử, thì nên tìm cái vi ngôn đại nghĩa ở trong các Kinh, Truyện,
chứ không nên tìm cái tiểu tiết ở từng chữ từng câu. Bởi vì văn tự chẳng
qua là phù hiệu, phi có khẩu truyền không hiểu được đến những ý nghĩa
uyên thâm. Điều ấy thật là một cái đặc kiến trong cái học của Khang Hữu
Vi mà xưa nay học giả chưa ai từng bàn đến vậy.
3. Đại đồng thư. Lúc Khang Hữu Vi dạy học ở Tây Tiều Sơn, mới lấy đoạn
nói về đại đồng tiểu khang trong thiên Lễ vận sách Lễ Ký, mà làm ra sách
Đại đồng thư, giảng cái nghĩa đại đồng thế giới và tiểu khang thế giới, có
lắm cái tư tưởng rất cao kỳ, tương hợp với cái chủ nghĩa của các xã hội
đảng ngày nay. Đại đồng tức là đời thái bình, tiểu khang tức là đời thăng
bình của ông đã ốnói ở trong sách Khổng Tử cái thế khảo. Song ông cho cái
thuyết đại đồng là một cái lý tưởng chưa thể thi hành được, cho nên muốn
truyền bá ra ở đời, và chỉ lấy cái thuyết tiểu khang làm chủ nghĩa thực hành
về đường chính trị.
Ông tin cái thuyết đại đồng tiểu khang là của Khổng Tử, song có nhiều
người ngờ là không phải. Dù thế nào mặc lòng, từ Khang Hữu Vi về sau,
những nhà nho học, ai bàn về chính trị, thường hay nói đến cái thuyết ấy.
Cái học của Khang Hữu Vi thường pha lẫn Phật học và Tây học. Ông do
Dương Minh học mà vào Phật học, những điều ông sở đắc hơn cả là ở
Thiền học, cho nên ông có cái sức tự tin rất mạnh, việc gì cũng lấy chủ
quan làm cốt, chứ không để ý đến những điều khách quan. Cũng bởi thế mà
ông có nhiều sự lầm lỗi, song cũng vì thế mà ông có nhân cách rất đặc biệt.
Còn sự Tây học của ông, thì xem ra không có gì là tinh thâm, chẳng qua là
ông xem những sách Tây dịch ra chữ Tàu, và chỉ biết cái đại khái mà thôi.
Song ông nhân đó mà cổ động bọn hậu học nên lấy khoa học làm chỗ thực
dụng quan thiết đến việc tiến hóa của xã hội.
Đại để, cái học của Khang Hữu Vi có nhiều chỗ chưa được thật là thuần túy,
cũng có chỗ sai lầm, song tựu trung cũng có nhiều cái tư tưởng trác tuyệt,
chỉ hiềm vì ông nóng về thời vụ, quá thiên về mặt chính trị, thành ra cái học
thuyết của ông kết cục không được uyên thâm. Tuy nhiên, đối với cuộc biến
thiên của Nho giáo và sự cải cách về đường chính trị của nước Tàu, ông là
một người có công lớn mở đường hậu học vậy.