xem ngay trong sách Luận Ngữ biết bao nhiêu chỗ Ngài dạy người ta phải
trung dung. Thí dụ như Ngài nói: “Dĩ đức báo đức, dĩ trực báo oán
以德報
德，以直報怨”. Có người bảo: “Tam tư nhi hậu hành 三思而後行”, Ngài
bảo: “Tái tư khả hỹ
再思可已”. Có chỗ Ngài nói: “Vô thích dã, vô mịch dã,
nghĩa chi dữ tỉ
無適也，無莫也，義之與比”. Vậy chẳng phải Ngài dạy
người ta theo đạo trung dung là gì?
Cái đạo ấy thì khó thật, bậc thánh nhân cũng không theo hết được, nhưng
mà người thường cũng có thể biết được và có thể làm được. Bởi vì bậc
thánh nhân có cái trung dung của thánh nhân, bậc người thường có cái trung
dung của người thường. Trung dung là cái vừa phải, không thái quá, không
bất cập. Muốn biết thế nào là trung dung thì phải thành thực, đừng để tâm
tư tư dục làm mờ tối mất cái sáng suốt của mình. Khổng Tử lại lấy Nhan
Hồi làm gương cho người ta. Ngài nói rằng: “Ngươi Hồi làm người là cứ
chọn điều trung dung, được một điều thiện thì cứ chăm giữ trong bụng mà
không để mất đi vậy”. Như thế mà Phan quân bẻ tôi rằng bảo người ta theo
đạo trung dung là trái với đạo họ Khổng, thì sao cho phải. Kinh, Truyện còn
sờ sờ ra đó mà bảo rằng tôi tự tiện đặt ra những lời không có trong đạo
Khổng. Nếu tôi có lầm thật, thì cũng lầm theo các tiên nho từ Tăng Tử, Tử
tư và Mạnh Tử trở xuống. Có lẽ vì Phan quân thấy có nhiều người mượn
tiếng trung dung mà thật là người hương nguyện, cho nên tiên sinh bảo
đừng theo trung dung nữa. Song có phải là một đạo Khổng có bọn hương
nguyện còn các tông giáo khác không có bọn hương nguyện hay sao? Đạo
nào lại không có bọn ấy. Hương nguyện là bọn giả dối không có liêm sỉ,
mượn tiếng đạo đức mà che đậy bề ngoài. Bọn ấy ở với quân tử có thể làm
quân tử được, mà ở với tiểu nhân thì làm tiểu nhân. Nếu người ta mà thành
thực theo đạo cho đến chết, thì sao lại là hương nguyện. Bởi thế cho nên
thánh nhân ghét hương nguyện mà dạy người lấy chữ thành, Người mà đã
không thành, thì dẫu đạo hay đến đâu rồi cũng hóa ra dở. Nho giáo sở dĩ
hẩm nát như ngày nay là tại mình học bậy, chứ có phải là tại đạo không hay
đâu. Người thợ rèn rèn con dao thật sắc, đến khi người ta mua về không biết
dùng, đem làm sét mẻ đi, rồi đổ tội cho người thợ không biết rèn. Như thế
