có phải thật lỗi người thợ rèn không? Điều đó xin Phan quân thử nghĩ cho
chín mà xem.
4. Phan tiên sinh quyết đoán rằng Khổng Tử là một nhà “vô thần luận giả
無神論者”. Cứ như ý tôi thì Khổng Tử là một nhà “hữu thần luận giả 有神
論者” mà những bằng chứng của Phan tiên sinh viện ra không đủ phá được
cái ý kiến ấy. Trước hết xin nói rằng câu: “Tử bất ngữ quái, lực, loạn, thần
子不語: 怪，力，亂，神” là câu của các môn đệ Khổng Tử chép ra.
Nguyên cái cách lập giáo của Khổng Tử có hai lối. Một lối tâm truyền và
một lối công truyền. Lối tâm truyền quan hệ đến những điều huyền bí, còn
lối công truyền thì dạy những điều thiết thực ở đời. Ngài dạy học trò thì chỉ
dạy miệng chứ không viết ra. Bởi vậy sau ai nhớ được điều gì thì chép ra
thành sách Luận Ngữ. Thường những lời của các môn đệ chép ra ở sách ấy
là thuộc về cái học công truyền. Trong khi ngài nói với số nhiều học trò thì
Ngài không nói đến những điều huyền bí, cho nên các môn đệ mới chép câu
ấy. Vậy lấy câu ấy mà làm bằng chứng thì không đủ.
Câu “Tế như tại
祭 如 在 ”, “Tế thần như thần tại 祭 神 如 神 在 ” và câu
“dương dương hồ như tại kỳ thượng, như tại kỳ tả hữu
洋洋乎如在其上，
如在其左右” đều là câu nói rằng ta phải kính trọng quỉ thần. Nhưng vì quỉ
thần u ẩn, tai không nghe được, mắt không trông thấy được, mà nói cho
người ta hiểu được, nếu không dùng chữ như thì không biết nói thế nào
được. Trời đất và quỉ thần thuộc về cái học hình nhi thượng. Người ta chỉ
biết tin là có, chứ không có thể đem giải diễn ra như là nói hai với hai là
bốn được. Vậy mấy chữ như ấy không đủ làm bằng chứng là Khổng Tử
không tin có quỉ thần. Khổng Tử lại rất chú ý về việc tế tự, không lẽ Ngài
không tin là có, mà lại bảo người ta phải hết lòng thành kính mà tế tự, và lại
nói: “quỉ thần vô thường hưởng, hưởng vu khắc thành
惟天無親，克敬惟
親” hay là “kính quỉ thần nhi viễn chi 敬鬼神而遠之”. Đã không tin quỉ
thần thì kính cái gì, mà viễn cái gì? Cứ như ý Phan quân thì đó là cái thuật
khiến người ta phải tin đạo đức, chứ không phải là Khổng Tử thực tin có
quỉ thần. Nếu vậy ra Khổng Tử lại dùng thuật như người đời ư? Điều ấy tôi
không dám theo Phan quân.
