III
Trên kia đã bàn xong những điều tiên sinh nói về Khổng Tử và Mạnh Tử,
nay tôi xin cùng với tiên sinh bàn lại mấy điều ở trong sách Nho giáo mà
tiên sinh đã nói ở báo Phụ nữ số 54 và 64. Phan tiên sinh có trách rằng
những điều tôi đã trả lời đăng ở số 60 không được đúng vào những điều của
tiên sinh đã xướng lên. Tôi xét lại quả thật có mấy chỗ tôi viết vội không
xem lại cẩn thận cho nên thành ra không đúng. Vậy tôi xin chịu lỗi. Còn
chỗ khác có sai là sai cái lặt vặt, chứ cái đại ý của toàn thể cũng không sai
mấy.
Tôi đáp lại Phan tiên sinh tất cả sáu điều: một điều nói về cái thuyết hữu
thần hay vô thần của Khổng giáo, thì xong rồi, không phải nói đến nữa. Còn
một điều Phan tiên sinh nói nên bỏ hai chữ vô cực đừng nói ở cái học thuyết
của Khổng Tử, để đến khi bàn đến Tống nho sẽ nói. Tiên sinh bảo như thế
có lý hơn, tôi xin nghe để khi nào tái bản quyển Nho giáo thứ nhất, tôi xin
sửa lại. Thế là hai điều ấy đã êm rồi.
Còn bốn điều nữa, thì cái vấn đề bây giờ rõ rệt hơn trước và chúng ta đã
trao đổi ý kiến với nhau rồi, thì nay cách giải quyết có lẽ dễ hơn.
1) Lương tri và trực giác. Phan tiên sinh nói rằng lý trí không phải là trí
xuyên tạc. Điều ấy tôi nghĩ lại thì tiên sinh nói phải. Tôi sở dĩ lầm về chỗ ấy
là vì tôi nghĩ: đối với cái lý trí của người ta thường dùng, hay có cái ý
xuyên tạc, chứ không dùng cái lý ngay chính, cho nên tôi nhận lầm cái lý trí
là cái trí xuyên tạc. Nay tiên sinh có lòng tốt chỉ bảo cho, thì tôi hiểu là tôi
lầm. Vậy xin có lời cảm tạ. Nếu các nhà học giả được nhiều người như
Phan tiên sinh, thì sự học của ta chắc có phần tiến bộ chóng lắm vậy.
Duy chỉ có chữ xuyên tạc mà Phan tiên sinh nói là hơi giống như xiên xỏ thì
không phải. Chữ xuyên tuy có nghĩa đen là xoi thủng sang, chữ tạc là đào
sâu xuống, nhưng cứ theo nghĩa phổ thông cả hai chữ dùng liền với nhau là
nói ngoắt ngoéo, thiên lệch, không ngay thẳng. Còn tiếng xiên xỏ thì có
nghĩa xấu lắm, không thể dùng mà nói về đạo lý được. Tiên sinh cũng chỉ
nói hơi giống mà thôi, song dù nói hơi giống cũng không dùng được.
