chữ lương tri không phải là chỉ biết riêng về điều thiện mà thôi. Có chỗ
Dương Minh Tử lại cắt nghĩa rõ hơn nữa. “Lương tri giả, Mạnh Tử sở vị thị
phi chi tâm, nhân giai hữu chi giả dã. Thị phi chi tâm bất đãi lự nhi tri, bất
đãi học nhi năng, thị cố vị chi lương tri. Thị nãi thiên mệnh chi tính, ngô
tâm chi bản thể, tự nhiên linh chiêu, minh giác giả dã
良知者，孟子所謂
是非之心，人皆有之者也。是非之心，不待慮而知，不待學而能，是
故謂之良知良知。是乃天命之性，吾心之本體，自然靈昭，明覺者
也”. Vậy lương tri là cái biết không phải nghĩ ngợi, không phải học tập mà
biết rất nhanh chóng, rất sáng rõ những việc hay dở, phải, trái. Ấy, nghĩa hai
chữ lương tri mà tiên nho đã hiểu là thế. Nay xin đem cái nghĩa chữ trực
giác do chữ intuition mà dịch ra, xem những học giả bên Tây hiểu ra thế
nào.
Theo từ nguyên học (étymologie) của Tây, người ta cắt nghĩa như thế này:
“Chữ trực giác nghĩa là cái trông thấy mà biết, không phải cái trông thấy
mà biết sơ lược và nông nổi ở bề ngoài, nhưng là cái trông thấy mà biết rõ
một việc gì ngay đối diện mà biết một cách viên mãn, sự trông thấy mà biết
ngay lập tức, chắc chắn dễ dàng, rõ ràng, tựa như con mắt trông thoáng
qua mà biết” (Le mot intuition signifie vue, non pas une vue sommaire et
supperficielle, mais la vue quy saisit en face et pleinement un objet, la vue
immédiate, sure, facile, distincte et s'exercant pour ainsi dire d’un seul coup
d’oeil). Về sau có người gọi trực giác là cái biết ngay lập tức (connaissance
immédiate) hay là cái biết tự nhiên (connaissance spontanée). Có chỗ lại
nói: “Có cái trực giác về sự thiện, sự mỹ, cũng như có cái trực giác về sự
thực” (II y a une intuition du bien, du beau, comme il y a une intuition du
vrai). Hay là: “Cái trực giác có những phần khác ở ngoài bác tạp với cái trí
tuệ thuần túy, bởi vì nó lẫn với những sự xúc động, những tình cảm, những
thế lực của tưởng tượng và sự vận động của cái tâm”. (L’intuition se
complique d’éléments étrangers à l’intelligence proprement dite, parce qu’il
s'y mêle des émotions, des senhments, des influences de l’imagination, des
mouvements du coeur).
Xem cái định nghĩa (définition) của chữ lương tri và chữ trực giác đã nói
trên kia thì biết là hai chữ ấy có cái nghĩa tương tự nhau. Chữ lương trong
