[
Sách Khổng Tử tập ngữ, 3 quyển của Tiết Cứ
節據 đời Tống nhặt những lời nói của Khổng Tử
trong các sách mà làm ra. Đến đời Thanh lại có Tôn Tinh Diễn
孫星衍 làm lại là 17 quyển.
[
]
Dốc lòng tin là nói hết sức tin cái hay cái tốt của đạo thánh hiền. Có lòng tin ấy thì mới ham sự
học, song có lòng tin mà không học, thì cái tin ấy có khi lầm. Cố thủ tử với đạo, thì mới làm
cho đạo hay hơn, tốt hơn lên, song thủ tử mà không làm cho đạo hay hơn, tốt hơn lên, thì
thành ra chết uổng mà thôi. Xem vậy thì thủ tử là cái hiệu quả của lòng đốc tín, mà thiện đạo
là cái công quả của sự hiếu học.
[
]
Khổng Tử đã nói: “Quân tử kiến nguy thụ mệnh”
君子見危授命 nghĩa là người quân tử thấy
có sự nguy cấp, thì trao cái tính mệnh của mình mà làm cho hết việc bổn phận. Song khi đi ra
nước khác thấy nước đã sắp đổ thì không vào. Vì mình vào nước ấy đã không làm được việc gì
mà lại hại lây đến mình. Nước loạn tuy chưa nguy, nhưng kỷ cương rối loạn, người có tài có
đức không thi thố được, thì chẳng bỏ mà đi còn ở làm gì?
[
]
Đời có đạo là có kỷ cương trật tự, thì người quân tử nên ra mà ứng dụng, để đem cái đạo thi
hành ra ở đời; nếu đời không có đạo, người quân tử làm gì không được, thì lui mà sửa mình
cho phải đạo, tức như lời Mạnh Tử nói: “Cùng tắc độc thiện kỳ thân, đạt tắc kiêm thiện thiên
hạ”
窮則獨善其身;達則兼善天下 vậy.
[
]
Nước có đạo thì những kẻ hiền tài đều ra ứng dụng cả, mà mình không làm được gì, phải chịu
là hạng người nghèo hèn, như thế là đáng xấu hổ. Nước vô đạo thì những kẻ gian nịnh đắc thế,
mà mình không giữ được cái tiết cho trong sạch, cùng ra giong ruổi với bọn tiểu nhân để lấy
sang giàu, như thế cũng là đáng xấu hổ.
[
]
Mạnh tử nói: “Đại nhân giả, ngôn bất tất tín, hành bất tất quả, duy nghĩa sở tại
大人者，言
不必信，行不必果，惟義所在: Bậc đại nhân nói không cần thế nào cũng phải tin, làm
không cần thế nào cũng phải quả quyết, cứ hợp nghĩa thì thôi? Nghĩa là lúc nào cũng cứ theo
lẽ phải mà làm.
[
]
