kỷ ngạo vật. Cái bụng kẻ tiểu nhân chỉ thích cái muốn của mình, cho nên
khi đắc chí thì tỏ ra mặt khoe khoang kiêu ngạo, không có thái độ thung
dung như người quân tử.
“Quân tử hòa nhi bất đồng, tiểu nhân đồng nhi bất hòa
君子和而不同，小
人同而不和: Quân tử hòa với mọi người mà không về hùa với ai, tiểu nhân
thì về hùa với mọi người mà không hòa với ai” (Luận Ngữ: Tử Lộ, XIII).
Quân tử chỉ chuộng nghĩa, để bụng vào việc công, cho nên đối với người
chỉ theo cái lý công nhiên mà phân biệt những điều phải, trái hay dở để hòa
với mọi người, chứ không a dua với ai cả. Tiểu nhân chỉ chuộng lợi, để
bụng vào việc tư, cho nên đối với người chỉ a dua theo bọn này đảng kia để
chống với người, thành ra chỉ đồng mà không hòa vậy.
“Quân tử chu nhi bất tỉ, tiểu nhân tỉ nhi bất chu
君子周而不比，小人比而
不周: Quân tử chung khắp cả mọi người mà không tây vị, tiểu nhân tây vị
mà không chung” (Luận Ngữ: Vi chính, II). Cái bụng người quân tử bao giờ
cũng công nhiên, cho nên xem thiên hạ như một nhà, xem mọi người như
một mình, ai đáng yêu thì yêu, không đợi có theo mình mới yêu, đáng làm
ơn cho ai thì làm, không đợi có cầu đến mình mới làm, làm gì cũng lấy lòng
quảng đại công chính mà không hề có điều thiên tư. Cái bụng kẻ tiểu nhân
thì chỉ biết tư lợi, hễ thấy ai có thần thế thì phan phụ vào, hoặc thấy ở đâu
có lợi lộc thì xu hướng về, hoặc bè nọ đảng kia để giao kết làm điều gian ác,
bỏ mất cái công nghĩa.
“Quân tử thản đãng đãng, tiểu nhân trường thích thích
君子坦蕩蕩，小人
長戚戚: Quân tử bao giờ trong bụng cũng phẳng lồng lộng, tiểu nhân bao
giờ trong bụng cũng lo ngay ngáy” (Luận Ngữ: Thuật Nhi, VII). Quân tử
theo thiên lý cho nên lúc nào cũng thư thái, tiểu nhân bị vật dục sai khiến,
lúc nào cũng phải lo nghĩ để cầu danh cầu lợi, cho nên suốt đời chỉ những
lo buồn.
“Quân tử cố cùng, tiểu nhân cùng tư lạm hỹ
君子固窮，小人窮斯濫矣:
Quân tử cố giữ lúc khốn cùng, tiểu nhân phải lúc khốn cùng thì làm bậy”
(Luận Ngữ, Vệ Linh Công, XV). Quân tử phải lúc khốn cùng thì cứ lấy
nghĩa mệnh mà tự yên; tiểu nhân phải lúc khốn cùng thì không nghĩ đến lễ
nghĩa đạo lý nữa, điều bậy bạ thế nào cũng làm được.
