mà không bè đảng” (Luận Ngữ: Vệ Linh Công, XV). Quân tử tự mình
nghiêm nghị theo cái lý công nhiên mà đối với người, chứ không thiên tư,
cho nên không tranh giành với ai; xử với người thì thân ái cả mọi người,
không vị tình riêng mà a tùng theo đảng, theo bọn, để cầu lợi riêng.
“Quân tử vô sở tranh, tất dã xạ hồ! Ấp nhượng nhi thăng, hạ nhi ẩm, kỳ
tranh dã quân tử
君子無所爭，必也射乎！揖讓而升，下而飲，其爭也
君子: Quân tử không tranh gì cả, mà có tranh đi nữa, thì ắt là như việc bắn
thi chăng! Vái nhượng rồi mới lên thềm, xuống thềm mời nhau uống rượu,
sự tranh ấy là sự tranh quân tử” (Luận Ngữ: Bát dật, III). Người quân tử có
vì đạo lý mà tranh luận điều gì, thì cũng theo cái nghĩa lễ nhượng cung kính
để không mất đạo trung. Tranh luận mà vẫn ung dung khiêm tốn như lệ tập
bắn đời xưa, nghĩa là tranh nhau, nhưng vẫn giữ cách tranh nhau của người
quân tử, chứ không như cách tranh nhau của kẻ tiểu nhân, lấy tư tình khách
khí mà đối với người.
“Quân tử dục nột ư ngôn, nhi mẫn ư hành
君子欲訥於言，而敏於行:
Quân tử muốn nói thì chậm mà làm thì nhanh” (Luận Ngữ: Lý nhân, IV).
Nói thì dễ, mà hay hỏng ở chỗ nói quá sự thực; làm thì khó, mà hay hỏng ở
chỗ làm không cố hết sức, bởi vậy người quân tử muốn nói chậm mà làm
nhanh.
“Quân tử trinh nhi bất lượng
君子貞而不諒: Quân tử cố giữ điều ngay
chính mà không cố chấp nhũng điều tiểu tín” (Luận Ngữ: Vệ Linh Công,
XV). Quân tử giữ bền cái chí theo lẽ công chính, không bao giờ thay đổi,
cho nên gọi là trinh, và không khăng khăng một mực cố chấp một điều tiểu
tín, cho nên gọi là bất lượng.
“Quân tử thượng giao bất siểm, hạ giao bất độc
君子上交不諂, 下交不毒:
Quân tử giao với người trên thì không nịnh, giao với người dưới thì không
nhàm” (Dịch: Hệ từ hạ). Giao với người trên thì kính, nhưng kính quá
thành ra siểm; giao với người dưới thì hòa, nhưng hòa quá thành ra nhàm.
Người quân tử không siểm và không nhàm.
“Quân tử kiến cơ nhi tác
見幾而作俟: Quân tử xem cơ màu mà động tác”
(Dịch: Hệ từ hạ). Cơ là phần tinh vi nảy ra lúc sắp động, người quân tử phải
xem xét suy nghĩ cho cẩn thận, để lúc làm việc gì thì biết rõ cái cơ có làm
