“Quân tử chi đạo, đạm nhi bất yếm, giản nhi văn, ôn nhi lý
君子之道, 淡而
不厭, 簡而文，溫而理: Đạo của quân tử nhạt mà không chán, giản dị mà
có văn vẻ, ôn hòa mà hợp lý” (Trung Dung). Đạo của quân tử mới đầu
tưởng là đạm bạc, nhưng lâu càng hiểu ra càng lấy làm hay, cho nên không
chán; đạo ấy giản dị mà biện biệt rõ các nghĩa lý, cho nên mới có văn; ôn
nhuận mà chính trực cho nên mới hợp lý.
Đạo quân tử cao thâm thanh nhã như vậy, ai muốn theo thì phải lập chí mà
học tập. Khổng Tử nói rằng: “Quân tử bất trọng, tắc bất uy, học tắc bất cố.
Chủ trung tín, vô hữu bất như kỷ giả, quá tắc vật đạn cải
君子不重則不
威，學則不固。主忠信，無友不如己者，過則勿憚改: Quân tử không
hậu trọng thì không uy nghiêm, học không kiên cố. Chủ ở sự trung tín,
không bạn với người không làm điều nhân như mình, có điều lỗi thì chớ sợ
tìm cách mà sửa đổi” (Luận Ngữ: Học nhi, I). Quân tử phải gây nuôi lấy
phần thâm hậu ở trong cho trịnh trọng, thì rồi cái dáng điệu ở ngoài mới có
vẻ uy nghiêm và sự học của mình mới được kiên cố. Nếu ở trong mà khinh
phú thì ở ngoài không có uy nghiêm mà sự học của mình không có gì là
chắc chắn. Giữ được như thế rồi, cứ lấy trung tín làm chủ, tìm bạn hay hơn
mình mà học tập, hễ thấy mình có điều gì sai lầm là phải sửa đổi ngay. Ấy
là cách học tập và tu dưỡng rất hay vậy.
Người quân tử hành đạo cốt ở thân mình, làm việc gì sai lầm là mình phải
tự trách mình, tựa như người đi tập bắn, bắn không trúng bia là tại mình
ngắm không ngay. Vậy nên Khổng Tử nói: “Xạ hữu tự hồ quân tử, thất chư
chính hộc, phản cầu chư kỳ thân
射有似乎君子，失諸正鵠，反求諸其
身: Người tập bắn cũng tựa như người quân tử, bắn không trúng bia thì tự
xét lại mình” (Trung Dung).
Người quân tử thấy điều thiện là phải cố làm cho được, thấy điều ác thì phải
sợ hãi, như lời cổ nhân đã nói: “Kiến thiện như bất cập, kiến bất thiện như
thám thang
見善如不及，見不善如探湯: Thấy điều thiện phải cố làm như
là theo không kịp, thấy điều bất thiện thì phải sợ hãi như thò tay vào nước
sôi” (Luận Ngữ: Quý thị, XVI).
Học làm quân tử thì phải thành thực, không bao giờ tự mình dối mình mà
làm hại cái biết của mình. Khổng Tử nói, “Tri chi vi tri chi, bất tri vi bất tri,
