H’mông ở nhiều nơi. Trong đó, các cụ Hùng Đình Quí và Ma Khái Sò ở Hà Giang đã giúp
hình thành bảng phân tích trên cơ sở bộ chữ H’mông Việt Nam. Cảm ơn bác Vừ Chò Sùng
ở Mỏ Ba, Tân Long, Đồng Hỷ, Thái Nguyên đã giúp xác nhận các thông tin tương thích và
giúp hình thành bảng từ vựng tương ứng bằng bộ chữ H’mông la-tinh, tôi dùng như cơ sở
kiểm chứng mà không đưa vào đây.
Điều này là chính xác, tôi sẽ đưa dẫn chứng ở phần sau.
Một tục lệ tồn tại lâu ở tộc người này mà không ở tộc người kia, ngay điều ấy, nó
nói lên một điều gì đó cố hữu trong tâm thức tộc người. Với người H’mông, cấu trúc tâm
thức tự do đã qui định những hình thức hôn nhân phi ràng buộc.
Như thế, đây là hình thức Ntêl pox niêv (bắt vợ) và Cxangr pox niêv (cướp vợ)
bởi cô gái không tự nguyện đã chống cự lại.
Điều này cho thấy, phụ nữ H’mông không hoàn toàn bị động trong mọi chuyện.
Minh họa cho ý kiến này, xem thêm câu chuyện về Lí Thị Mai ở Thái An phía sau.
Thực ra, đây chính là Ntêl pox niêv (bắt vợ). Còn nếu cướp vợ thì không gì có thể
bồi thường mà thường chịu những hình phạt khá nặng, có khi đến mất mạng.
Đây chính là Jix pox niêv (kéo vợ), hình thức hôn nhân nhân bản nhất của người
H’mông, Bế Viết Đẳng đã dùng từ rất chính xác chỗ này.
Tính chủ động của người phụ nữ trong tình yêu, chính là một đảm bảo cho cấu
trúc dân chủ xã hội H’mông.
Dịch lấy nghĩa bài hát được cụ Ma Khái Sò cung cấp.
Ngày nay, cụ Sò được biết đến là nghệ nhân khèn bậc nhất toàn cao nguyên đá
chính là từ một truyền thống gia đình.
Đây chính là cướp vợ gây ra những vụ kiện tụng lớn như Lemoine đã quan sát
thấy ở Lào.
Đây là một dấu chỉ quan trọng về nguồn gốc nhà Trần vốn xuất thân “tộc người”,
xa lạ với luân lí Hán. Về loạn luân nhà Trần, xem phân tích của Tạ Chí Đại Trường
(2004b).
Ở điểm này, Kosven lại đưa ra một lí giải kiểu khác với lối truyền thống dựa vào
“tàn dư của hôn nhân cướp đoạt” như thông thường. Theo Kosven, chính hành vi phổ biến
