IV
NHỮNG SÔI SỤC NGÀY XƯA
Không gì quái lạ cho bằng sự sôi sục ban đầu của một cuộc bạo khởi.
Khắp mọi nơi đều bùng nổ cùng một lúc. Có biết trước được không? Có. Có
chuẩn bị trước không? Không. Nó ở đâu bùng ra? Ở dưới đá lát đường. Từ
đâu rơi xuống? Từ trên trời. Ở chỗ này cuộc khởi nghĩa có đủ tính chất của
một cuộc âm mưu. Ở chỗ khác thì nó ngẫu nhiên nổ ra. Một tay nào đấy
chộp lấy phong trào của quần chúng và kéo nó đi theo ý muốn của mình.
Cuộc khởi sự quả là rùng rợn nhưng cũng vui nhộn một cách dữ dội. Trước
tiên là tiếng la lối. Nhà hàng đóng sập cửa, hàng hóa biến mất, rồi tiếng súng
đì đùng rời rạc, người bỏ trốn, báng súng nện vào cổng thình thình, trong các
sân nhà còn nghe tiếng các cô đầy tớ cười và nói: ‘Chuyến này vui đáo để".
Mới không đầy mười lăm phút, ở hai mươi địa điểm trong thành Paris đều
xảy ra gần như một lúc những việc như sau:
Ở phố Bretonnerie, một bọn hai mươi chàng thanh niên râu tóc tua tủa,
kéo nhau vào một hàng rượu. Một lát sau, họ đi ra với một lá cờ tam tài treo
ngang, trên buộc một dải bằng nhiễu. Ba người đi đầu mang khí giới, người
cầm gươm, người cầm súng, người thứ ba mang giáo.
Ở Phố Nonaindières, một anh tư sản ăn mặc lịch sự, bụng phệ, tiếng nói
oang oang, đầu hói, trán cao, râu đen, ria cứng và vênh lên, đang phẩm tán
đạn công khai cho người qua đường.
Ở đường Montmartre, những người mặc áo hở cánh tay cứ mang cờ đen
diễu ngoài phố. Trên cờ có mấy chữ trắng: ”Cộng Hòa hay là chết". Ở phố
Jeûneurs, phố Cadran, phố Montorgueil, phố Mandar, xuất hiện những toán
người phát lá cờ trên đề mấy chữ vàng: “Trung đội kèm một con số". Trong
số cờ đó có một lá sắc xanh và sắc đỏ, ở giữa chỉ có một đường trắng con
con.
Người ta kéo vào cướp một xưởng quân giới ở phố Saint Martin và ba
tiệm bán súng, tiệm thứ nhất ở phố Beaubourg, tiệm thứ hai ở phố Le Comte
và tiệm thứ ba ở phố Du Temple. Chỉ trong mấy phút, hàng ngàn cánh tay đã
giật mất hai trăm ba mươi khẩu súng, hầu hết bắn liền hai phát, sáu mươi tư
