đội hay quốc dân quân ngoại ô thôi. Thấy có người bận blouse đội casquette
đi qua, chúng sẽ lập tức gọi: “Thằng kia, mày ở đâu đến đây? Hay là mày ở
chiến lũy”. Thế rồi chúng nó khám tay. “Tay mày có mùi thuốc súng”. Thế
là bị bắn.
Enjolras không đáp, để tay lên vai Combeferre. Cả hai bước vào gian
phòng thấp. Một lát sau họ trở ra. Enjolras hai tay rộng mở ôm ra bốn bộ
quân phục chàng cho để riêng một nơi. Combeferre theo sau mang các mảnh
yếm da và mũ giắt lông.
— Với các bộ quân phục này, - Enjolras nói - có thể trà trộn vào hàng ngũ
quân đội rồi trốn thoát. Hãy được cho bốn người đấy.
Và anh ném bốn bộ quần áo xuống mặt đường đã cạy hết đá. Đám thính
giả can trường không hề nhúc nhích. Combeferre lên tiếng:
— Nào, phải có chút lòng thương xót mới được. Các đồng chí có biết vấn
đề ở đây là gì không? Vấn đề phụ nữ đó. Đây này. Tôi hỏi này: Ở nhà chúng
ta có đàn bà hay không nào? Có trẻ con hay không nào? Có phải có những
người phụ nữ đã có hàng đống con vây quanh, mà còn phải lấy chân đưa nôi
nữa hay không nào? Trong số các đồng chí, ai chưa từng thấy đàn bà vạch vú
nuôi con, hãy giơ tay lên xem. À, các đồng chí muốn đem thân mình hy sinh,
tôi nói có các đồng chí đây, tôi cũng rất mong như thế, nhưng tôi không
muốn cảm thấy có những bóng ma phụ nữ vật vã chung quanh tôi. Các đồng
chí cứ hy sinh, được lắm, nhưng các đồng chí không nên làm cho kẻ khác
phải chết. Những cuộc quyết tử như cuộc quyết tử sắp diễn ra đây thật là cao
cả, nhưng diện quyết tử phải rất hẹp, nó không cần mở rộng ra đâu, và khi nó
chạm đến bà con cật ruột của các đồng chí, nó lại trở thành chuyện sát nhân.
Các đồng chí hãy nghĩ đến các trẻ đầu xanh và các cụ đầu bạc. Các đồng chí
nghe đây này: Enjolras vừa mới nói với tôi rằng ban nãy anh có thấy ở nơi
góc phố Thiên Nga trên gác năm, có một cái cửa sổ còn chong đèn, và trên
nền kính có bóng một đầu người run run. Đó là bóng một bà cụ già hình như
đã thức suốt đêm để chờ đợi. Có lẽ là mẹ của một trong các đồng chí. Thế
thì, đồng chí đó hãy đi, đi cho mau để về nói với mẹ: Thưa mẹ, con đã về!
Đồng chí đó hãy yên tâm, số anh em còn ở lại đây sẽ hoàn thành nhiệm vụ.
Khi chúng ta phải làm việc để giúp đỡ gia đình, chúng ta không có quyền
được hy sinh tính mạng. Hy sinh tính mạng là trốn nhiệm vụ gia đình đó.
