cũng có và lúc nào cũng có máu anh hùng, có gan tử vì đạo. Họ thực tế lắm.
Thoạt tiên họ gờm bạo động: Lẽ thứ nhất vì nó thường kết thúc bằng một
thảm họa, lẽ thứ hai vì xuất phát điểm của nó trừu tượng.
Bởi vì, và điều này thật đẹp! Ai xả thân đều luôn luôn xả thân vì lý tưởng
và cũng chỉ vì lý tưởng. Khởi nghĩa là do hào khí. Hào khí có thể phẫn nộ,
do đó mà có bạo động vũ trang. Nhưng mỗi cuộc khởi nghĩa nhằm lật một
Chính Phủ hay một chế độ thật ra đều nhằm một cái gì cao hơn. Chẳng hạn,
phải nói rõ điểm này, những người cầm đầu cuộc khởi nghĩa 1832, đặc biệt
là những chàng trai hào hùng ở phố Chanvrerie không hẳn đánh vào Louis
Philippe. Số đông trong bọn họ, khi nói chuyện cởi mở, vẫn thừa nhận những
tính tốt của vị vua ở giáp ranh Cách Mạng và Quân Chủ đó; không ai thù
ghét ông. Nhưng họ đánh vào quyền truyền tử lưu tôn, nói là do Chúa ban, ở
chi thứ mà đại biểu là Louis Philippe, cũng như trước đó họ đánh chi trưởng
mà đại biểu là Charles X.
Và cái mà họ muốn đánh đổ trong khi đánh đổ
quân quyền ở nước Pháp, chúng tôi đã giải thích, chính là sự tiếm vị của con
người đối với con người và của đặc quyền đối với quyền lợi trên khắp thế
giới. Paris không vua sẽ dội nên cảnh thiên hạ hết bạo chúa. Họ lý luận như
vậy. Mục đích của họ xa vời hẳn rồi, mơ hồ có lẽ là lui về sau trước sự cố
gắng, nhưng mà lớn lao.
Như thế đấy. Và họ hy sinh cho những ảo ảnh đó, những ảo ảnh luôn luôn
là ảo tưởng đối với kẻ hy sinh nhưng lại mang cả lòng tin của con người.
Người nghĩa quân thi vị hóa và mỹ hóa khởi nghĩa. Họ lao vào thảm kịch say
sưa với những việc họ sắp làm. Biết đâu đấy? Có thể họ thành công. Họ là số
ít: Cả quân đội chống họ; nhưng họ bảo vệ chính nghĩa, luật thiên nhiên, chủ
quyền của mỗi người, một chủ quyền không thể phế bỏ, bảo vệ công bằng,
chân lý và nếu cần thì họ hy sinh như ba trăm chiến sĩ thành Spartiates thủa
xưa. Họ không tự liên hệ với Don Quichotte mà với Léonidas. Họ cứ đi tới
và khi đã tham chiến thì họ không lùi nữa, họ cúi đầu lao tới trước, đặt hy
vọng ở một chiến thắng phi thường rồi Cách Mạng sẽ hoàn tất, tiến hóa được
giải phóng, nhân loại mở rộng, tất cả đều được cởi bỏ xiềng gông. Còn
không thì như ở hẻm núi Thermopyles là cùng.
Những cuộc chiến vì tiến hóa đó thường thất bại, chúng tôi đã nói vì sao.
Quần chúng không ưa những cuộc tập dượt của các hiệp sĩ. Những khối nặng
