lòng đất tức khắc nổi lên. Đó là những vạt đất sét lỏng, những suối nước
chảy, những mô đá cứng rồi những đám bùn lầy sâu thẳm mà ngành chuyên
khoa gọi là bột moutardes. Lưỡi cuốc chim cần cù khoét vào những lớp đá
vôi xen lẫn với những dải đất sét mỏng và những lớp phiến nham gồm những
lá mỏng khảm những vỏ sò của các đại dương thời tiền Adam. Có khi một
suối nước chọc thủng vòm cuốn đang xây và tưới ngập các người thợ; hoặc
là một dòng đất vôi được khui ra, đổ xuống hùng hổ như một thác nước và
làm gãy vỡ những đòn chống to nhất dễ như thủy tinh. Vừa mới đây, ở khu
Villette, khi cần phải xoi cống cái, xuyên qua dưới đáy sông đào mà không
hút cạn sông, không gián đoạn sự đi lại của tàu thuyền, thì một kẽ nứt đã
hiện ra ở lòng sông: Nước chảy xối xuống công trường ngầm, các bơm thoát
nước không làm sao hút cho lại. Phải cho một người thợ lặn mò tìm cái kẽ
nứt ở ngay cửa bể chứa lớn, và phải khó nhọc lắm mới bít được kẽ hở đó. Ở
các nơi khác, gần sông Seine, có khi ở khá xa sông, chẳng hạn như ở
Belleville, Grande Rue và đoạn Lumière, người ta gặp những bãi cát lầy
không đáy và một con người có thể tiêu biến trông thấy. Thêm vào đó cảnh
chết ngạt vì xú khí, cảnh chôn vùi vì sụt lở, sụp đổ đột ngột. Lại còn bệnh
dịch thấm dần vào máu thịt của công nhân.
Thời ta, sau khi đào hành lang Clichy, có bệ để đặt một cống lớn dẫn
nước sông Ourcq, công việc này phải làm trong một hầm sâu mười mét; sau
những lần sụt lở, phải chống nống và đào bới lắm khi rất hôi thối, xây được
vòm cuốn sông Bièvre chạy từ đại lộ Hôpital đến sông Seine; sau khi xây hệ
thống đường cống từ cửa ô Blanche đến trường Aubervilliers trong bốn
tháng trời không kể ngày đêm ở độ sâu mười một mét với mục đích giải
thoát Paris khỏi ách nước lũ chảy từ đồi Montmartre xuống và thoát nước
cho cái đầm sông chín hectares tù đọng gần cửa ô Martyrs; sau khi làm một
việc chưa từng thấy là đào một cái cống trong lòng đất không cần xẻ hàm,
cống phố Barre Du Bec, ở cách mặt đất sáu mét, người chỉ huy là Monnot
chết. Còn kỹ sư Duleau, đã xây cuốn cho ba nghìn mét cống ở khắp nơi
trong thành phố, từ phố Saint Antoine đến phố Lourcine: Đã xây cống nhánh
Arbalète để tránh cho ngã tư Censier Mouffetard khỏi bị tràn ngập nước
mưa, đã xây cống ngầm Saint Georges bằng móng ngập và béton trong cát
lỏng; đã điều khiển cái công cuộc ghê gớm là hạ bệ của nhánh cống nhà thờ
