IV
NGƯỜI ẤY CŨNG VÁC THÁNH GIÁ
Jean Valjean lại đi và không dừng nữa.
Đường đi mỗi lúc càng khó khăn. Cái vòm trên đầu khi cao khi thấp;
thường thì cống cao độ một mét tám, xây vừa cho một người đi lọt. Jean
Valjean phải cúi xuống để khỏi va Marius vào trần. Mỗi lúc lại phải cúi còng
người xuống, rồi lại ngẩng lên, tay luôn luôn lần bờ tường. Những phiến đá
dâm dấp nước và cái rãnh nhầy nhụa không phải là chỗ bấu víu chắc chắn
cho tay và chân người. Ông lảo đảo trong hố phân của thành phố. Đi mãi,
mới gặp chút ánh sáng chập chờn chiếu qua các cửa hầm, nhợt nhạt như ánh
sáng trăng ngay những lúc mặt trời chiếu tỏ nhất. Còn thì toàn là sương mù,
chướng khí, đùng đục, đen ngòm. Jean Valjean vừa đói vừa khát, nhất là
khát; nơi này cũng như ở ngoài biển, tuy vô khối nước, nhưng không uống
được. Như ta đã biết, sức ông thật phi thường; tuổi ông đã già, nhưng sức
chẳng giảm mấy bởi vì ông sống một cuộc đời thanh khiết, điều độ. Thế mà
ông thấy bắt đầu khuỵu. Ông mệt lắm; sức càng yếu, cái khối trên vai càng
nặng. Marius có lẽ đã chết rồi, nên đè nặng trĩu xuống như một vật bất động.
Jean Valjean nâng anh lên để cho anh khỏi tắc nghẽn, hơi thở được hết sức
dễ dàng. Chuột lướt nhanh dưới chân ông; có con hoảng quá cắn ông. Thỉnh
thoảng một cơn gió mát thổi qua mảnh kẽm ở các miệng cống làm cho ông
tỉnh táo lại. Lúc ông đến cái cống bọc quanh có lẽ đã ba giờ chiều. Lúc đầu
ông hết sức ngạc nhiên; đường cống bỗng rộng hẳn ra. Hai tay sờ ra không
đến vách, đầu không chạm trần. Cái cống lớn này rộng đến hai thước rưỡi,
cao hai thước hai.
Nơi cống Montmartre ăn thông với cống lớn cũng là nơi hai con đường
ngầm khác, cống phố Provence và cống Abattoir gặp Cống Lớn, họp thành
một ngã tư. Giữa bốn con đường ấy, một kẻ kém minh mẫn tất sẽ lưỡng lự,
Jean Valjean chọn con đường lớn nhất, tức là cái cống bao quanh. Nhưng
câu hỏi trước trở lại; xuống hay lên? Ông nghĩ rằng bây giờ tình thế cấp bách
quá, thế nào thì thế, cũng phải ra sông Seine ngay. Nghĩa là phải đi xuống,
ông rẽ phía trái. Như thế là phúc cho ông. Bởi vì sẽ lầm to nếu nghĩ rằng
