khoảng trống như oán trách. Ông đang ở giai đoạn cuối cùng của sự đau khổ,
ở trạng huống mà sự đau thương không trôi đi nữa mà như đông lại, tâm hồn
như dính một khối tuyệt vọng đông đặc.
Đêm đã đến. Ông cố sức kéo một chiếc bàn và chiếc ghế bành cũ lại gần
lò sưởi rồi đặt quản bút, lọ mực và giấy lên bàn. Vừa làm xong thì ông ngất
đi. Khi tỉnh lại ông thấy khát. Ông không nhấc được bình nước lên nữa, ông
cố nghiêng nó xuống, tỳ vào mồm, uống một ngụm. Rồi ông quay lại phía
giường, ông vẫn ngồi, vì không đứng được nữa, ông nhìn chiếc áo dài đen
nhỏ và những vật quý mến.
Sự chiêm ngưỡng ấy kéo dài hàng giờ mà tưởng như mới vài phút. Bỗng
nhiên ông rùng mình, ông cảm thấy cái lạnh giá đến nơi rồi, ông tỳ khuỷu
tay lên mặt bàn có những chiếc đèn nến của ông Giám Mục chiếu sáng; ông
cầm bút. Bút và mực đã lâu không dùng đến, cái mũi bút đã quằn xuống,
mực thì đã khô, ông phải đứng dậy đổ mấy giọt nước vào lọ mực; ông phải
dừng lại và ngồi xuống hai ba lần mới làm được việc đó. Ông trở bút lại mà
viết. Thỉnh thoảng ông lau mồ hôi trán. Tay ông run. Ông viết chầm chậm
những hàng chữ sau đây:
«“Cosette, cha cầu phúc cho con. Cha giải thích cho con rõ.
Chồng con đã làm đúng khi tỏ ý muốn cha đi hẳn, nhưng chồng con
cũng có hiểu lầm một chút. Tuy vậy việc chồng con làm vẫn phải.
Chồng con tốt lắm. Khi cha chết rồi, con hãy cứ luôn luôn yêu quý
chồng con hết lòng hết dạ. Còn ông Pontmercy, xin ông hãy yêu
đứa con quý mến của tôi. Cosette con ạ, con hãy xem những con số,
nếu cha còn sức nhớ lại. Con chú ý, số tiền ấy là của con. Đây đầu
đuôi tất cả như thế này: Huyền trắng ở Nauy, huyền đen ở Anh, đồ
thủy tinh đen thì ở Đức, huyền thì nhẹ hơn, quý hơn, đắt hơn. Có
thể làm huyền giả ở Pháp cũng như họ làm ở Đức, phải có một cái
đe nhỏ độ hai tấc vuông, một ngọn đèn cồn để hơ cho xi mềm ra.
Trước kia người ta làm xi với nhựa thông và bồ hóng, mỗi cân giá
bốn francs. Cha đã nghĩ cách làm xi với nhựa sơn và dầu cây văn
hương, chỉ mất ba mươi xu, mà tốt hơn nhiều; những vành khuyên
thì làm với một thứ thủy tinh tím dán bằng thứ xi ấy trên một cái
màng sắt đen. Những đồ trang sức bằng sắt thì phải dùng thủy tinh
