— Tôi cũng có hồ sơ của tôi.
Rồi hắn nói tiếp:
— Thưa ngài Nam Tước, vì quyền lợi của ngài nên tôi muốn hiểu rõ tông
tích của Jean Valjean. Tôi bảo Jean Valjean và Madeleine chỉ là một người,
tôi bảo kẻ giết Javert chỉ là Javert, và khi tôi nói như thế là nói có sách, mách
có chứng, không phải chỉ những bằng chứng viết tay, chữ viết tay không thể
tin được, chữ viết tay nể nang. Đây là những chứng cứ bằng chữ in.
Vừa nói Thénardier vừa rút trong phong bì ra hai tờ nhật báo cũ, giấy đã
ngả màu vàng, nhàu nát, sặc sụa mùi thuốc lá, một tờ các nếp gấp đã rách cả,
rời ra từng mảnh vuông, có vẻ cũ kĩ hơn tờ kia nhiều.
Thénardier nói:
— Hai sự việc, hai chứng cứ.
Hắn giơ hai tờ báo, mở rộng cho Marius xem. Hai tờ báo ấy độc giả đã
biết rồi. Tờ cũ nhất là tờ Lá Cờ Trắng số ra ngày 25 tháng bảy năm 1823
mà độc giả đã thấy văn bản ở trang 148 tập 3 quyển truyện này,
bài báo
xác định ông Madeleine và Jean Valjean là một người. Tờ thứ hai là tờ
Moniteur số ra ngày 15 tháng sáu năm 1832 nêu việc Javert tự tử; tờ báo ấy
nói thêm rằng, căn cứ vào báo cáo miệng của Javert với giám đốc cảnh sát
thì Javert bị bắt làm tù binh ở chiến lũy Chanvrerie, và hắn đã được giải
thoát nhờ lòng quảng đại của một người phiến loạn đã không bắn vào đầu
hắn mà lại bắn chỉ thiên.
Marius đọc báo. Thật là điềm nhiên, ngày tháng chắc chắn, bằng cứ
không thể chối cãi; Hai tờ báo ấy không phải in ra nhằm để chứng minh lời
nói của Thénardier. Cái thông tin in trong tờ báo Moniteur là do Sở Cảnh Sát
chuyển cho tòa báo theo con đường hành chính. Marius không thể nghi ngờ
được. Tin người giữ két nhà ngân hàng cung cấp là sai, mà chính Marius
cũng đoán nhầm. Hình ảnh Jean Valjean đột nhiên xé toang đám mù, bước ra
vĩ đại. Marius buột miệng reo lên một tiếng vui mừng:
— Thế à, thế thì cái kẻ khốn nạn ấy lại là một con người vô cùng đáng
khâm phục. Tất cả cái gia tài ấy là của ông ta. Chính ông là Madeleine, cứu
tinh của một vùng. Chính ông là Jean Valjean người đã cứu sống Javert. Một
vị anh hùng! Một bậc thánh.
— Không phải anh hùng, không phải thánh, Thénardier nói, vẫn là một
