thấy trong người dễ chịu.
— À ra thế, ta chưa ăn tí gì cả.
Cơm dọn ra. Ông vồ lấy mẩu bánh, cắn một miếng rồi từ từ đặt xuống
bàn và không đụng đến nữa. Ông bảo người phu xe đang ăn ở bên cạnh:
— Sao mà bánh của họ đắng thế nhỉ?
Người kia vốn là một người Đức nên không hiểu ông nói gì. Ông trở vào
tàu ngựa. Một giờ sau, ông ra khỏi Saint Pol và đi về phía Tinques, là nơi chỉ
còn cách Arras có năm dặm.
Trên quãng đường này, ông làm gì? Nghĩ gì? Cũng như buổi sớm nay ông
nhìn các rặng cây, các mái rạ, những thửa ruộng gieo trồng xong, những
phong cảnh biến đi và tan vỡ ở mỗi khuỷu đường. Nhìn như vậy có khi cũng
làm cho tâm hồn khuây khỏa, đỡ nghĩ ngợi. Muôn vật diễn ra trước mắt, cái
nào cũng mới thấy lần đầu nhưng cũng là lần chót, hỏi có gì buồn và sâu sắc
bằng! Đi đường là vừa sinh ra lại vừa chết đi từng giờ từng phút. Có lẽ trong
chỗ mơ hồ nhất của tâm trí mình, ông đã đem so sánh những phong cảnh đổi
thay trước mắt kia với cuộc đời. Mọi sự trên đời đều như mãi mãi kéo nhau
chạy qua trước mắt ta. Tối và sáng lẫn lộn: Sáng lóe đó rồi mờ đó. Người ta
nhìn, người ta vội vã bước nhanh, người ta giơ tay giữ lại cái đang trôi qua.
Mỗi một sự biến xảy ra là một chỗ ngoặt. Và thình lình tuổi già kéo đến.
Người ta có cảm tưởng như bị một cái xóc, rồi chung quanh đều tối om, chỉ
nhận ra được một cái cửa thôi; con ngựa ủ rũ của cuộc đời lâu nay lếch thếch
kéo mình đi bỗng nhiên dừng lại và loáng thoáng có kẻ nào lờ mờ xa lạ đang
mở ngựa ra trong bóng tối.
Tháng đông ngày ngắn. Trời xẩm tối. Lũ trẻ con đi học về, nhìn người
khách này vừa đến Tinques. Xe không dừng lại. Vừa ra khỏi đầu làng, người
phu lục lộ đang rải đá trên đường, ngước lên nói:
— Con ngựa này mệt lắm rồi.
Quả thực, lúc bấy giờ, con ngựa chỉ còn đi được bước một. Người phu lục
lộ lại hỏi:
— Ông đi Arras phải không?
— Phải.
— Cứ cái điệu này mà đi thì không tới sớm được đâu.
Ông kìm cương lại hỏi:
