IV
A
Muốn hình dung được rõ ràng trận Waterloo chỉ cần dùng trí tưởng tượng
vẽ ra trên mặt đất một chữ A hoa. Vế trái là con đường đi Nivelles, vế phải là
con đường đi Genappe, vạch ngang là lối trũng từ Ohain đến Braine
L’Alleud. Còn đỉnh Mont Saint Jean, Wellington đóng ở đó; chân vế trái là
Hougomont, chỗ Reille và Jérôme Bonaparte đóng; chân vế phải là Belle
Alliance, Napoléon đóng. Phía trên chỗ vạch ngang gặp vế phải một chút là
Haie Sainte. Giữa vạch ngang đúng là điểm quyết định cuối cùng trận đánh.
Ở đấy bây giờ có đặt một con sư tử, chắc là vô tình nhưng đã tượng trưng
cho linh hồn anh dũng vô song của đoàn quân cận vệ.
Hình tam giác nằm giữa hai vế và vạch ngang là dãy đồi Mont Saint Jean.
Giành giật dãy đồi này là diễn biến của cả trận đánh. Hai đạo quân dàn ra hai
bên đường Genappe và Nivelles: quân của D’Erlon đối diện với quân của
Picton, quân của Reille đối diện với quân của Hill.
Đằng sau đỉnh của chữ A, sau dãy đồi Mont Saint Jean là cánh rừng
Soignes. Còn bản thân cánh đồng thì cứ xin hình dung đó là một vùng đất
rộng lượn sóng nhấp nhô, đợt sau cao hơn đợt trước và lên dần cho đến Mont
Saint Jean, rồi hòa vào khu rừng sau đó.
Hai đội quân đối địch khi đã dàn trên một chiến trường thì giống như hai
võ sĩ vật nhau. Bên này tìm cách làm ngã bên kia. Vì thế, gặp cái gì họ cũng
bám; bụi cây, góc tường đều là chỗ tựa; một cái nhà tồi tàn có thể giúp cho
một trung đoàn dựa vào và trụ lại; một vệt đất thấp, một lằn đất cao, một con
đường tắt ngang đúng lúc, một khu rừng, một dòng khe, đều có thể kìm chân
người võ sĩ khổng lồ mà người ta gọi là một đạo quân và không cho nó lùi
nữa. Trong trận đánh, ai ra khỏi chiến trường kẻ ấy thua. Cho nên, trách
nhiệm của người chỉ huy là nhất thiết phải xem xét từng khóm cây bụi cỏ và
đi sâu nắm vững mọi chi tiết địa hình. Hai nhà cầm quân đã chăm chú nghiên
cứu cánh đồng Mont Saint Jean, nay gọi là cánh đồng Waterloo. Từ năm
trước, Wellington, với cái khiếu viễn cảm của mình, đã tìm hiểu địa hình cả
vùng, dự phòng một trận đánh to có thể xảy ra ở đấy. Tóm lại, về đất này và
