tranh. Và lần này, con người thiên tài đã bị con người tính toán đánh bại.
Bấy giờ cả hai phía đều đợi viện binh. Napoléon đợi Grouchy, Grouchy
không đến. Wellington đợi Blücher, Blücher đến kịp thời. Người tính toán
giỏi đã thắng. Wellington đã giành lại thế thắng cho chiến tranh cổ điển. Hồi
mới xuất hiện, Bonaparte đã gặp nó ở Ý và đã đánh bại nó một cách oanh
liệt. Voi non ra mặt, trâu già chạy dài. Chiến thuật cũ như bị sét đánh, mất
tinh thần. Cái anh chàng người Corse hai mươi sáu tuổi ấy, cái chú dốt kiêu
hùng ấy là quái gì mà dám đem một nhúm người không lương thực, không
đạn dược, không trọng pháo, không giày dép, chẳng ra quân đội binh lính gì,
cứ thế tay không nhảy vào hàng trận đầy đủ mọi thứ của tất cả Châu Âu liên
kết lại. Thế mà anh ta đã chiến thắng vô lý trong những điều kiện không sao
có thể chiến thắng được, làm cho người ta không tài nào hiểu nổi. Cái anh
chàng cuồng tử ấy lại cùng với nhúm người đó, chẳng kịp nghỉ ngơi gì, liên
tiếp nghiền nát năm đạo quân của Hoàng Đế Đức, đuổi dồn tướng Beaulieu
lên lưng tường Alvinzi, xô Wurmser vào Beaulieu, đẩy Mélas lên Wurmser
và dồn cục Mack vào Mélas,
cái anh chàng ấy ở đâu ra thế? Cái anh
chàng chân ướt chân ráo trong nghiệp chinh chiến mà sáng rỡ như sao đó là
ai? Trường phái cổ điển về khoa học quân sự chịu thua anh ta nhưng chẳng
thừa nhận anh ta. Có lẽ từ đó mà những người theo đường lối quân sự cũ, nề
nếp, chân phương tính toán, thận trọng, sinh ra căm hờn không đội trời
chung với đường lối chiến thuật mới ào ạt, nảy lửa, linh hoạt, thần tình.
Ngày 18 tháng 6 năm 1815, mối căm hờn ấy đã được rửa sạch và dưới Lodi,
Montebello, Montenotte, Mantoue, Marengo, Arcole, nó đã ghi chữ
Waterloo. Những kẻ tồi đã thắng, đa số lại được yên lòng. Khôi hài thật,
nhưng số mệnh lại đồng tình. Vào lúc mạt vận của mình, Napoléon đã gặp
lại Wurmser hồi trẻ. Chỉ cần nhuộm trắng đầu Wellington là chúng ta có
Wurmser.
Waterloo là một trận đánh vào loại một mà kẻ chiến thắng lại là một
tướng cầm quân loại hai. Trong trận Waterloo, đáng khâm phục là nước
Anh, là lòng cương nghị Anh, chí kiên quyết Anh, là dòng máu Anh: Cái rực
rỡ nhất ở đây nói hơi thất lễ, chính là bạn thân nước Anh. Không phải là
người chỉ huy, mà là quân đội Anh.
Wellington, trong một bức thư gửi cho Huân Tước Bathurst, tuyên bố
