kháng để che thân". Đối với đàn bà và dân nghèo là những kẻ chịu nhiều áp
bức xã hội nhất, ông rất độ lượng. Ông bảo: “Tội lỗi của đàn bà, của con trẻ,
của kẻ tôi tớ, của người yếu hèn, của đám nghèo khổ và dốt nát, chính là tội
lỗi của những bậc làm chồng, làm cha, làm chú, những kẻ quyền thế, những
người giàu có và có học thức”.
Ông lại nói:
“Phải cố gắng dạy cho người không biết, càng nhiều điều càng hay. Xã
hội mà không thực hiện được giáo dục không mất tiền là xã hội có lỗi. Nó
phải chịu trách nhiệm về tình trạng tăm tối do nó sản sinh. Con người tối tăm
mới gây ra tội lỗi. Cho nên kẻ có tội không phải là người đã lầm lỗi mà
chính là kẻ đã gây nên tối tăm”.
Ông đã có một lối xét đoán sự việc theo cách riêng của mình, khá lạnh
lùng như thế đấy. Tôi ngờ là ông đã học ở sách Phúc Âm.
Một hôm ông được nghe kể ở phòng khách một trường hợp đã thẩm cứu
và sắp đem xử. Có một người đàn ông khốn khổ, vì thương người bạn tình
của mình và đứa con mà chị đã có với anh ta, và cũng quẫn quá, nên làm bạc
giả. Thuở ấy luật pháp còn xử những người làm bạc giả vào tội tử hình.
Người đàn bà vừa mang đi tiêu thụ đồng bạc giả đầu tiên do người yêu làm
ra thì bị bắt. Tóm chị nhưng cũng chỉ có tang chứng đối với chị mà thôi. Chỉ
khi nào chị ta xưng thú thì người yêu của chị mới mắc vòng pháp luật. Chị
chối. Người tra gạn. Chị cũng một mực chối cãi. Bấy giờ viên biện lý nghĩ ra
được một kế. Hắn bày đặt một câu chuyện phụ tình và khéo nhặt nhạnh chắp
nối một ít mẩu thư từ đưa ra khiến cho người đàn bà khốn nạn kia tưởng
mình bị người yêu dối lừa thật. Nổi cơn ghen cùng cực, chị ta khai hết, thú
hết với đủ mọi chứng cứ. Vì thế mà người đàn ông bị bắt và nay mai sẽ bị
đem ra xử ở Aix cùng với đồng lõa. Người ta thuật chuyện và trầm trồ khen
ngợi viên biện lý có tài vận dụng lòng ghen tuông để phục vụ công lý. Ông
Giám Mục im lặng ngồi nghe, cuối cùng mới hỏi:
— Người ta đem xử người đàn ông và người đàn bà ấy ở đâu?
— Ở Tòa Đại Hình.
Ông hỏi thêm:
— Thế còn viên biện lý thì xử ở đâu?
Ở Digne xảy ra một việc bi thảm. Một người bị xử tử hình vì can tội sát
