IV
NHỮNG NHẬN XÉT CỦA BÀ CHÁNH TRƯƠNG
Jean Valjean cẩn thận không ra khỏi nhà ban ngày bao giờ. Chiều nào
cũng đợi lúc nhá nhem tối ông mới đi chơi độ một, hai tiếng đồng hồ, đôi khi
một mình, nhưng thường thì dắt Cosette đi theo; có đi cũng chọn những con
đường phụ bên cạnh đại lộ, rất vắng vẻ hoặc vào các nhà thờ lúc tối mịt; ông
ưa nhất vào nhà thờ Saint Médard là nhà thờ gần nhất. Khi ông đi một mình
thì Cosette ở nhà với bà già. Nó thích được đi chơi với ông hơn; ngay những
lúc rủ rỉ rất lý thú với Catherine nó cũng không thích bằng. Ông dắt tay nó,
vừa đi vừa kể những câu chuyện vui vui.
Cosette sống những ngày vui vẻ. Bà già thì làm việc nhà, nấu ăn và đi
chợ. Đời sống đạm bạc, như của người túng bấn, tuy trong nhà bao giờ cũng
đốt ngọn lửa nhỏ trong lò sưởi. Đồ đạc vẫn y nguyên như ngày đầu; duy chỉ
có cái cửa ngăn phòng Cosette bằng kính thì ông thay bằng cửa gỗ bịt kín.
Ông vẫn mặc cái áo khoác vàng, cái quần chẽ màu đen, vẫn đội cái mũ dạ
cũ. Ra đường, ai cũng tưởng ông là kẻ nghèo khó. Có khi có những bà hảo
tâm quay lại cho ông một xu. Jean Valjean nhận tiền rồi kính cẩn vái chào.
Cũng có khi ông gặp một người rách rưới đi ăn xin; thế là ông nhìn phía sau
xem có ai trông thấy mình không, rồi rón rén đến gần, dúi cho một đồng tiền,
thường là một đồng hào bạc, và rảo cẳng bước đi cho nhanh. Làm thế cũng
có điều bất lợi. Trong xóm nhiều người bắt đầu biết ông và gọi ông là kẻ ăn
mày hay bố thí.
Bà già thuê chung nhà, vốn là người quàu quạu, lúc nào cũng chỉ rình rình
ghen tị kẻ khác; mụ thường dò xét Jean Valjean luôn mà ông không hề biết.
Mụ hơi nghễnh ngãng, nên lại càng bép xép tợn. Dĩ vãng còn để lại cho mụ
hai cái răng, một cái ở hàm trên, một cái ở hàm dưới, lúc nào cũng cộc vào
nhau. Mụ hỏi dò Cosette; con bé chẳng biết gì nên cũng chẳng nói được gì,
ngoài cái chuyện nó ở Montfermeil lên đây. Một buổi sáng, mụ thấy Jean
Valjean vào một căn buồng bỏ trống, coi có vẻ khác ý. Mụ vội rón rén đi
theo như con mèo già; mụ nhòm qua khe cửa nhìn ông mà ông không biết. Ý
chừng ông cũng đề phòng cẩn thận nên quay lưng ra phía cửa. Mụ thấy ông
