VI
GẶP MỘT ÔNG QUẢN LÝ NHÀ CHUNG THÌ CÓ
TÁC DỤNG GÌ?
Marius đi đâu, sau này ta sẽ biết.
Marius vắng mặt ba ngày, rồi anh lại trở về Paris, đi thẳng tới thư viện
trường luật, hỏi lấy bộ tạp chí Moniteur. Anh đọc bộ Moniteur, xem tất cả
những sách về thời kỳ Cộng Hòa và Đế Chế, xem tập ký ức ở đảo Saint
Hélène, tất cả các tập ký ức, báo tập san, tuyên cáo; anh đọc ngốn ngấu hết.
Lần đầu tiên anh thấy tên cha anh trong kỷ yếu của Đại Quân, anh phát sốt
cả một tuần lễ. Anh đến tìm gặp các vị tướng cũ của cha anh, trong đó có Bá
Tước H. Cố Mabeuf mà anh đến thăm, đã kể lại quãng đời cha anh ở
Vernon, nơi ẩn dật, cái vườn hoa và cảnh cô đơn của cha anh, Marius dần
dần hiểu rõ cha anh, một con người hiếm có, cao cả mà dịu hiền, vừa là con
sư tử vừa là con chiên non.
Say mê trong việc nghiên cứu ấy, nó chiếm cả thời giờ, cả tư tưởng của
anh, anh không năng gặp ông anh và dì anh nữa. Chỉ thấy mặt anh lúc giờ ăn
rồi anh lại biến mất. Người dì càu nhàu, lão Gillenormand thì tủm tỉm: Hừ,
hừ, đúng là cái tuổi mê gái. Thỉnh thoảng lão lại nói: “Chà, lão tưởng là
chuyện phơ phất, thế mà hóa ra chuyện say mê".
Chuyện say mê thật, Marius đang say sưa sùng kính cha anh. Một sự biến
đổi lớn lao đang diễn ra trong tư tưởng anh. Sự biến đổi ấy gồm rất nhiều
giai đoạn nối tiếp nhau. Đây cũng là trường hợp chung của nhiều tâm hồn
trong thời đại chúng ta, vì vậy nên chúng tôi thấy cần nhắc lại tất cả những
giai đoạn ấy.
Marius sửng sốt ngạc nhiên trước những trang lịch sử ấy. Kết quả đầu
tiên là anh choáng mắt. Chế độ Cộng Hòa và Đế Chế, trước đây đối với anh
chỉ là những danh từ ghê tởm: Chế độ Cộng Hòa, một cái máy chém dựng
trong hoàng hôn; Đế Chế, một lưỡi gươm vung trong đêm tối. Anh đã trông
thấy rõ, nơi trước đây anh chỉ thấy hỗn loạn đen tối, bây giờ anh ngạc nhiên,
vừa vui mừng, vừa hoảng sợ thấy sáng ngời những ngôi sao: Mirabeau,
