trong cuộc tranh luận nhưng không dùng đến cái ưu thế ấy mới là lịch sự.
Tôi hứa sẽ không dùng đến nữa.
— Xin cảm ơn ông.
Ông G. lại nói:
— Bây giờ thì chúng ta hãy trở lại cái việc ông yêu cầu tôi giải thích.
Chúng ta đã dừng lại ở chỗ nào nhỉ? Ông đã nói thế nào? Rằng Năm 93 quá
tàn nhẫn phải không?
— Tàn nhẫn, đúng. Việc Marat
vỗ tay hoan nghênh cái máy chém, ông
nghĩ thế nào?
— Ông nghĩ thế nào đối với việc Bossuet
hát bài Tụng Chúa
bọn lính đầu rồng chém chết tín đồ đạo Cải Cách?
Câu trả lời thật là độc địa, nó xỉa ngay vào đích như một mũi kiếm thép.
Ông Giám Mục rùng mình. Ông không biết đánh trả thế nào, nhưng ông thấy
phật ý vì cái cách nói về Bossuet. Những người sáng suốt nhất vẫn có những
thần tượng của họ và khi luận lý của người khác xúc phạm đến những người
họ sùng bái thì họ cảm thấy như đau.
Nhà Cách Mạng bắt đầu thở dốc. Đàm suyễn của người hấp hối chen lấn
vào những hơi thở cuối cùng làm cho lời nói bị đứt quãng. Nhưng nhìn vào
cặp mắt người ta thấy tinh thần của ông hoàn toàn minh mẫn. Ông nói tiếp:
— Tôi còn muốn nói một đôi câu đây đó nữa. Nói chung Cách Mạng là
một sự tự khẳng định vĩ đại của nhân loại; than ôi! 93 là một đòn trả miếng.
Ông thấy 93 tàn nhẫn, nhưng còn tất cả thời kỳ Quân Chủ thì thế nào, thưa
ông? Carrier là một tên tướng cướp, còn Montrevel thì ông gọi là gì?
Fouquier Tinville là một thằng khốn, nhưng đối với Lamoignon Bâville, ông
nghĩ thế nào? Maillard xấu xa, nhưng còn Sceaux Tavannes? Lão Duchêne
hung tợn, thế thì ông định dùng tiếng gì để gọi lão Letellier? Jourdan “chặt
đầu người" là một con quái vật, tuy thế hắn còn ít quái hơn là Hầu Tước
Louvois. Ông ơi, tôi thương hại Marie Antoinette Đại Công Tước và Hoàng
Hậu, nhưng tôi cũng thương người đàn bà khốn nạn theo đạo Cải Cách dưới
triều vua Louis XIV kia. Năm 1685 người đàn bà có con đương bú ấy bị lột
trần đến rốn, trói vào một cây trụ, con chị bị giữ lại cách xa ở trước mặt chị;
vú chị ứ đầy sữa, tim chị ứ đầy đau thương. Đứa hài nhi xanh xao đói khát
càng thấy vú càng kêu la giẫy chết. Tên đao phủ bảo với người đàn bà, người
