VI
Sau buổi chiều ấy, Marius thấy tâm hồn lay chuyển và một mối buồn u
ám. Cái cảm giác của anh có lẽ cũng như của mặt đất khi người ta lấy lưỡi
sắt rạch ra để vùi một hạt thóc giống; mặt đất như chỉ cảm thấy vết thương;
cái xao xuyến khi hạt giống nảy mầm và niềm vui khi cây lúa nở bông sau
này mới đến.
Marius không vui. Anh vừa tìm được một tín ngưỡng chả lẽ lại bỏ ngay
đi. Anh muốn cả quyết là không. Anh tự bảo, không nên hoài nghi, nhưng
anh vẫn thấy bắt đầu hoài nghi, ở giữa hai tín ngưỡng: Một tín ngưỡng chưa
thoát, một tín ngưỡng chưa thành, thật là day dứt khó chịu; cái bóng hoàng
hôn ấy chỉ những tâm hồn như con dơi thích thú. Con mắt của Marius quen
nhìn thẳng, cần có ánh sáng thực sự. Cái hoài nghi mập mờ làm cho anh đau
khổ. Mặc dù anh muốn đứng yên chỗ cũ, giữ nguyên tin tưởng cũ, anh thấy
bắt buộc phải tiếp tục, phải tiến, phải nhận xét, suy nghĩ phải đi xa hơn. Sẽ đi
đến đâu? Anh lo lắng là sau khi đã tiến được bao nhiêu bước đến gần cha
anh, bây giờ anh lại phải đi những bước ra xa. Anh càng nghĩ, càng thấy bứt
rứt. Chung quanh anh như toàn đèo dốc. Anh không đồng ý với ông anh,
cũng không đồng ý với các bạn anh; đối với ông thì anh là tàn bạo, nhưng
đối với bạn, họ coi ông là lạc hậu, anh thấy cô đơn cả về hai phía: Phía đối
với người tuổi già và phía đối với người tuổi trẻ. Anh không đến tiệm cà phê
Musain nữa.
Trong lúc tâm hồn hoang mang như vậy, anh không nghĩ đến những vấn
đề thực tế của cuộc sống nữa. Nhưng thực tế không để cho ai quên mình
được, nó trở lại bất ngờ và anh chạm trán với nó.
Một buổi sáng người chủ khách sạn vào phòng Marius:
— Ông Courfeyrac đã nhận bảo đảm cho ông.
— Phải.
— Nhưng tôi cần tiền.
— Ông bảo ông Courfeyrac đến cho tôi gặp.
Courfeyrac đến, người chủ khách sạn đi ra. Marius bây giờ mới nói với
