Bạn vẫn còn nhớ Amanda, cô bé tự giác đi ngủ đúng giờ trong khi bố mẹ mải xem tivi chứ? Bố
mẹ em không hề khen ngợi việc em không gây ra một hành vi om xòm rối rít nào đó, nhưng cô
bảo mẫu thì có. Khen ngợi khi con không làm hành vi xấu cũng có tác dụng hệt như khen ngợi
khi con cư xử đúng vậy.
Các nhà nghiên cứu đã tiến hành đo đạc tác động của bốn chiến lược nuôi dạy này lên hành vi
đạo đức. Nếu các bậc cha mẹ mềm mỏng và bao dung, thiết lập những tiêu chuẩn rõ ràng và
hợp lý cho con cái mình, và khen ngợi mỗi lúc trẻ cư xử phải lẽ, thì ngay từ độ tuổi lên 4 lên 5,
trẻ đã có thể tiếp thu được những quy ước đạo đức. Đây là đúc rút đáng chú ý xứng đáng huy
chương vàng của Baumrind. Dĩ nhiên, đó không phải tất cả những gì bạn cần có trong bộ công
cụ đạo đức của mình, nhưng từ các kết quả điều tra đã cho thấy, nếu thiếu chúng, bạn chẳng
đời nào có được một đứa con ngoan.
Nhìn lại chính mình
Bạn có làm những việc này thật không, hay bạn chỉ nghĩ là mình có làm? Một trong những trở
ngại trong việc hướng các ông bố bà mẹ thay đổi hành vi chính là làm họ hiểu xem con cái nghĩ
về họ ra sao. Cô bảo mẫu giúp các bậc phụ huynh thấy được những gì cô chứng kiến bằng cách
ghi hình các gia đình, tập trung vào thái độ của từng người. Các nhà nghiên cứu cũng sử dụng
cùng một biện pháp này. Như Marian Bakermans-Kranenburg tại Đại học Leiden đã tiến hành
quay lấy tư liệu từ 120 gia đình có trẻ từ 1 đến 3 tuổi cho thử nghiệm những hình mẫu trẻ em
khó dạy nhất trên đời: những đứa trẻ mắc chứng kháng cự, có thái độ vừa hung hăng, vừa bất
hợp tác, hay gầm gừ cáu kỉnh và thích la hét. Cô và nhóm công tác đã biên tập các băng hình,
lọc ra những khoảnh khắc dạy con của từng gia đình, từ đó đưa ra bài học cho các vị phụ huynh.
Ví dụ như cách phát hiện những tín hiệu mà trước đây họ đã bỏ qua hoặc diễn giải sai. Họ được
cho xem các hành vi phản tác dụng, những hành vi gây phản ứng xấu ở trẻ. Kết quả thật đáng
ngạc nhiên: sau đấy, những hành vi ngạo ngược của nhóm trẻ cá biệt này đã giảm tới hơn 16%!
Đa phần các bà mẹ trong nhóm đã có thể thường xuyên đoán biết được hành vi của con mình.
Trong một cuộc phỏng vấn, Bakermans-Kranenburg nói rằng các ông bố bà mẹ đã tìm thấy
“một khoảng thời gian thanh bình mà họ đã từng coi là bất khả thi.” Một điều thật quá sức
quyền năng!
Mặc dù không muốn, nhưng đôi khi tôi vẫn cứ nghĩ về Ted Bundy . Kẻ sát nhân hàng loạt này đã
thực hiện rất nhiều tội ác của hắn tại Đại học Washington khoảng thời gian tôi đang là sinh
viên ở đây. Một cảm giác hoang mang của người làm cha mẹ lại ùa đến mỗi khi tôi nhớ lại thời
gian ấy: Làm thế nào tôi giữ cho con mình khỏi phải chạm trán với những tay Ted Bundy của
thế giới này? Làm thế nào tôi đảm bảo được rằng con mình lớn lên sẽ không thành một gã Ted
Bundy khác?
Phương cách giết người ưa thích của Ted Bundy là táng xà beng vào đầu, và hắn thường hãm
hiếp nạn nhân sau khi họ đã chết. Hắn có lẽ đã cướp đi mạng sống của cả trăm phụ nữ. Đa số
chúng ta đều không tài nào tưởng tượng nổi nỗi kinh khiếp và sự đồi bại như thế. Trường hợp
của của Bundy còn tồi tệ hơn thế, bởi dường như hắn hoàn toàn bình thường như bao người.
Thông minh, điển trai và hóm hỉnh, Bundy tiến vù vù trên bước đường sự nghiệp, có lúc hắn
còn được kỳ vọng sẽ tham gia vào chính trường. Hắn lèo lái một đời sống xã hội “bình thường”
với sự trợ giúp đắc lực của bằng cấp. Còn có cả một bức ảnh đầy cảm động chụp cảnh hắn cùng
cô bạn gái đang mở một chia rượu, một chàng trẻ tuổi mỉm cười, vẻ ân cần, rõ ràng đang say
đắm yêu đương. Thế nhưng vào thời điểm bức ảnh được chụp, hắn đã giết chết 24 phụ nữ.
Suốt nhiều năm ròng, các nhà nghiên cứu đã gắng sức lý giải hành vi của những người như
Bundy. Họ không đưa ra được câu trả lời nào khả dĩ. Một vài nguyên do được viện ra: gia đình
tan vỡ, cha mẹ bạo lực, bị lạm dụng. Nhưng có không ít những người khác cũng rơi vào tình
cảnh ấy, và đa phần họ đâu có trở thành những kẻ sát nhân hàng loạt. Thậm chí, phần lớn
những đối tượng – được gọi là thần kinh không ổn định, không có khả năng kết nối tình cảm
với hành động còn không hề hành xử bạo lực. Còn Bundy rõ ràng vẫn có cảm xúc. Hắn không
