ác mà thôi.
Kiểu sàng lọc này chính xác là những gì cảm xúc thực hiện trong não bộ. Có thể bạn đã quen
nghĩ về tình cảm như thứ gì đó giống với “cảm giác”, nhưng không phải vậy. Theo như định
nghĩa sách giáo khoa, cảm xúc chỉ đơn giản là hoạt động của các hệ mạch thần kinh, xếp thế
giới nhận thức của chúng ta vào thành hai hạng mục: những thứ chúng ta nên chú ý tới và
những thứ chúng ta có thể hoàn toàn bỏ qua. Còn cảm giác là những kinh nghiệm tâm lý chủ
quan nổi lên từ chính hoạt động này mà thôi.
Bạn có nhận thấy nét tương đồng với phần mềm bên trong Robocop? Khi chúng ta “quét” thế
giới của mình, chúng ta chỉ dán nhãn một số chi tiết để xử lý kỹ hơn và bỏ qua những chi tiết
còn lại. Cảm xúc chính là những chiếc nhãn đó. Nói cách khác, chúng giống như những mẩu
giấy nhớ, có thể khiến não bộ tập trung chú ý vào thứ gì đó. Vậy thì chúng ta đính những mẩu
giấy dán nhận thức ấy vào đâu? Trí não của chúng ta đánh dấu những tín hiệu đầu vào có liên
quan mật thiết tới vấn đề sinh tồn – những mối đe dọa, tình dục và các hình mẫu. Vì phần lớn
con người ta không thể cùng lúc chú ý đến tất cả mọi thứ, nên cảm xúc giúp chúng ta xếp thứ tự
ưu tiên những tín hiệu giác quan. Chúng ta có thể nhìn thấy cả tên tội phạm đang chĩa súng vào
ta và cả khoảnh sân trước, nơi tên tội phạm đang đứng. Nhưng chúng ta không có phản xạ cảm
xúc nào với mảnh sân trước, mà chỉ có phản xạ cảm xúc với khẩu súng thôi. Cảm xúc cung cấp
khả năng sàng lọc nhận thức quan trọng, nhằm phục vụ cho mục đích sinh tồn. Chúng đóng vai
trò trong việc dán tem chú ý vào các sự vật, sự việc và giúp chúng ta đưa ra quyết định. Đúng
như bạn lường trước, khả năng điều tiết tình cảm của một đứa trẻ phải mất một khoảng thời
gian mới có thể phát triển đầy đủ được.
Sao cứ khóc hoài vậy?
Để buộc bạn phải ‘dán nhãn’ vào em bé
Mấy tuần đầu khi chúng tôi rước cậu con cả về nhà, John chỉ khóc, ngủ và bài tiết. Nó thức dậy
từ lúc tờ mờ sáng, khóc ré lên. Tôi hết bế con lên lại đặt xuống nhưng chỉ khiến nó khóc dữ hơn
thôi. Tôi băn khoăn tự hỏi: Liệu đây có phải tất cả những gì nó có thể làm? Và rồi một ngày, tôi
đi làm về sớm hơn thường lệ. Vợ tôi đang đặt Josh trong xe đẩy, và lúc tôi bước gần về phía hai
mẹ con, Josh nhìn thấy tôi và dường như đang trải nghiệm một luồng nhận biết đột ngột.
Thằng bé truyền sang tôi một nụ cười rạng ngời rồi nhìn chằm chằm vào tôi. Tôi không thể tin
nổi! Tôi rú lên sung sướng và chìa thẳng đôi cánh tay ra để ôm lấy nó. Phải nói là tôi hét lên có
phần ồn ã quá và chìa tay ra lại quá bất ngờ. Ngay lập tức, cu cậu lại gào khóc và bĩnh ra bỉm.
Phản ứng đa dạng quá chừng!
Việc tôi không thể giải mã được Josh trong những tuần tuổi đầu tiên không có nghĩa là cậu
chàng – hay bất cứ em bé nào khác – chỉ có tình cảm kiểu đơn nhất. Một lượng lớn hoạt động
thần kinh diễn ra cả trong vỏ não lẫn ở các cấu trúc biên ở những tuần đầu tiên của mọi em bé.
(Chúng ta sẽ xem xét hai cấu trúc não bộ này trong vài trang kế tiếp.) Đến tháng thứ 6, một em
bé điển hình có thể trải nghiệm những cảm xúc khác nhau như ngạc nhiên, ghê sợ, hạnh phúc,
buồn bã, giận dữ và sợ hãi. Bé chỉ chưa có được nhiều bộ lọc. Khóc quấy giúp bé duy trì được
phương cách ngắn gọn nhất, hiệu quả nhất để bắt bố mẹ phải đính một miếng dán chú ý lên bé.
Sự chú ý của bố mẹ có vai trò sống còn với những em bé yếu ớt không thể tự mình xoay xỏa
này, chính vì vậy, các bé khóc khi sợ hãi, đói bụng, sửng sốt, bị kích thích quá độ, thấy cô độc.
Trẻ con hay khóc là vì thế.
Những cảm xúc lớn lao gây xáo trộn ở những trẻ quá bé
Các bé sơ sinh không nói được, đúng hơn là chưa nói được. Rồi sẽ đến lúc đó – đây chính là một
trong những mục tiêu dài hơi, mang tính người độc đáo đầu tiên của các bé – nhưng hệ thống
giao tiếp phi ngôn từ ở bé vẫn sẽ chưa được kết nối với hệ thống giao tiếp ngôn từ trong một
khoảng thời gian tương đối dài. Khả năng dán nhãn ngôn từ lên một tình cảm nào đó – vốn là
một chiến lược rất quan trọng để điều tiết tình cảm – đến lúc này vẫn chưa xuất hiện.
