Nhưng rồi sau nó cũng bị thuyết phục. Vả lại cũng phải nhận thấy rằng
không còn con đường nào khác. Có lẽ những đứa khác cũng nghĩ giống hệt
như Bem; nhưng lẩn trốn không phải là chuyện dễ, vì thời ấy, cả bố anh lẫn
mẹ anh đều có thể văng ngay vào giữa mặt anh cái tiếng "hèn nhát'. Lúc
bấy giờ tất cả những con người ấy chưa ai tưởng tượng được những gì sẽ
xẩy ra sau này. Nói cho đúng thì những người hiểu biết hơn cả lại là những
người bình thường và nghèo khổ; ngay từ đầu họ đã coi chiến tranh là một
tai họa, trong khi bọn giàu có lại vui sướng ra mặt, dù rằng chính bọn này
rồi cũng sẽ có thề nhận thấy ngay những hậu quả của chiến tranh. Catdinxki
đổ tội cho nền giáo dục đã làm cho chúng tôi mê muội đi, và cái gì Cát đã
nói là đều có suy nghĩ chín chắn.
Kể cũng lạ, chính Bem lại là một trong những người đầu tiên gục ngã.
Trong một đợt tấn công: nó bị một phát súng vào mắt, bọn tôi cho là nó đã
chết nên để lại trận địa. Không thể vác nó đi được, vì bắt buộc phải rút lui
gấp. Buổi chiều: dột nhiên chúng tôi nghe thấy tiếng nó gọi và thấy nó đang
cố bò phía trước chiến hào. Thì ra nó chỉ bị ngất đi thôi. Nhưng lúc này nó
chẳng nhìn thấy gì nữa, nó đau đến phát cuồng lên, chẳng chịu ẩn nấp gì cả,
nên trước khi có người ra dìu nó về thì nó đã bị giết chết.
Lẽ dĩ nhiên, người ta không thể đổ trách nhiệm về chuyện này lên đầu
lão Căngtôrec, vả lại nếu người ta cho đó là một sự phạm tội thì cái đời này
còn ra làm sao nữa... Có đến hàng nghìn lão Căngtôrec, tất cả đều yên trí
làm thế là tốt - một cách tiện lợi cho họ.
Nhưng chính vì thế mà chúng tôi thấy họ đều thất bại cả.
Đối với cái tuổi mười tám của chúng tôi, đáng lẽ họ là những người đưa
đường chỉ lối, dìu dắt chúng tôi đến chỗ trưởng thành, mở ra cho chúng tôi
cái thế giới mới của cần lao, của nghĩa vụ, của văn hóa và tiến bộ, chuẩn bị
cho tương lai. Đôi khi chúng tôi cũng trêu chọc họ, chơi khăm họ một vài
vố gì đó, nhưng trong thâm tâm chúng tôi tin tưởng ở họ.
