Chúng tôi là những thằng lính, sau đó mới là những con người, mà là
những con người một cách kỳ quặc và gần như xấu hổ.
Giữa chúng tôi với nhau, có một tình ruột thịt lớn lao, bao gồm một cách
lạ kỳ thứ ánh sáng của tình bè bạn trong những câu dân ca, một chút tình
đoàn kết của những người bị tù đày, và tình gắn bó tuyệt vọng giữa những
kẻ tử tù với nhau.
Tất cả những cái đó đưa chúng tôi vào cùng một nếp sống làm cho giữa
hiểm nguy, chúng tôi khắc phục được lo âu và thống khổ của chết chóc để
vội vã cướp lấy những giờ phút chúng tôi còn sống. Và làm thế, lòng chăng
mảy may xúc động. Nếu người ta muốn đánh giá cái gì đó, thì đó là một
trường hợp vừa anh dũng lại vừa nhàm chán, nhưng ai đi làm việc ấy...
Chính với tâm trạng ấy mà Jađơn đã húp vội húp vàng cho đến thìa cuối
cùng, món xúp đậu nấu với mỡ, khi được tin quân địch tấn công, vì nó
chẳng biết là một giờ sau có còn sống hay không. Chúng tôi đã tranh cãi lâu
về điểm này, xem nó đúng hay sai. Cát phản đối, vì phải tính đến chuyện có
thể bị một viên đạn vào bụng, nếu ăn no thì nguy hiểm hơn lúc đói rất
nhiều.
Chúng tôi luôn bận tâm về những vấn đề như thế đấy. Đối với chúng tôi,
những vấn đề ấy thực là quan trọng và không thể nào khác được. Ở đây, sát
nách cái chết, cái sống có một bộ mặt đơn giản lạ lùng. Nó giới hạn trong
những nhu cầu tối thiểu, còn những cái khác thì bị vùi trong một giấc ngủ
triền miên; đấy chính là chỗ thô sơ thiển cận của chúng tôi, mà cũng là điều
cứu sống chúng tôi; nếu chúng tôi khác biệt hơn, thì chúng tôi đã phát điên
từ lâu rồi, đã đào ngũ hoặc đã chết rồi. Giống như một cuộc thám hiểm
vùng địa cực. Mọi biểu hiện của sức sống đều chỉ được dùng để duy trì sự
sống và bắt buộc phải đi theo hướng ấy. Ngoài ra, tất cả đều bị loại trừ, vì
nó tiêu thụ năng lượng một cách vô ích. Đó là cách duy nhất để chúng tôi
được cứu thoát. Thỉnh thoảng, trong những lúc yên tĩnh, tôi tưởng như
đứng trước một người lạ mỗi khi tấm gương mờ đã cho tôi thấy cái phản
