sống có mang lại những đau khổ đến thế nào đi nữa, đời sỗng cũng vẫn là
cái đáng quý nhất, kẻ đó hẳn tìm thấy được ở đời sống cái gì để diệt tan
những nỗi khiếp sợ do cái chết gây ra, vì kẻ ấy không sợ bất cứ thời gian
nào, dù đã qua hay sẽ đến, mà không có mình. Biết thế rồi, nó tiếp tục sống,
không phải sống như trước kia, sống theo một dục vọng mù quáng, mà sống
có ý thức, nó mới ở vào trạng thái hoàn toàn nhất quyết của ý chí.
Tuy nhiên, đó là trạng thái khiếm khuyết bấp bênh. Nó chỉ có được khi
người ta tự dối mình với cái ảo tưởng đâu rằng mọi đời sống đều vốn dĩ tốt
đẹp, khi người ta tưởng đâu rằng chỉ việc khẳng định điều này là chắc chắn
đời đời sẽ hạnh phúc và hoan lạc. Nhưng nếu chẳng may bản tính của đời
sống lại là đau khổ và xấu xa, phải chăng vì thế người ta lại không tự buông
trôi xuống địa ngục hay sao?
Và, chính thế, một khi thoáng nhận được bản chất của ý chí, người ta
không thể còn một ảo tưởng gì về bản tính tốt đẹp của đời sống. Trước hết,
về điểm này, chỉ riêng kinh nghiệm cũng đủ xác định. Kinh nghiệm chứng
thực rằng đời chỉ toàn là xung đột, đau khổ, thất vọng, rằng đời là biển khổ.
Từ sinh đến tử, con vật phải chiến đấu để thoát khỏi đói, đời sống là một
cuộc chiến đấu không ngừng, không những chống lại các đau khổ vô hình,
chống lại khổ cực hay buồn tẻ, mà còn chống lại các con người khác. Trong
đời sống các dân tộc, lịch sử cho thấy toàn là chiến tranh và phiến loạn: các
năm thanh bình hầu như là những quãng ngưng ngắn ngủi, những lúc tạm
nghỉ ngẫu nhiên. Đời sống là một cuộc chiến tranh liên miên và người ta
chết tay còn cầm vũ khí. Lại nữa, mọi hạnh phúc, mọi thỏa mãn chỉ là tiêu
cực, vì chúng chỉ có tiêu cực một dục vọng và chấm được một phiền não
bằng cách thỏa mãn một nhu cầu. Vừa thỏa mãn xong một nhu cầu tức thời
một nhu cầu khác phát sinh để tạm thời thỏa mãn, và cứ liên miên vô tận,
“sự thỏa mãn mà thế gian có thể đưa lại cho các dục vọng của chúng ta
cũng như của bố thí cho người ăn mày đủ sống hôm nay, để rồi ngày mai lại
đói”. Lại nữa, các niềm vui khi nào cũng dưới mức ta mong đợi, còn các
niềm đau khi nào cũng trên mức ta tưởng tượng. Sau hết, lỡ ra ý chí lại
thiếu đối tượng và không còn gì để thèm muốn, là ta rơi vào một sự trống
