được một phần thưởng trong vĩnh cửu, chứ không phải các đức tính của trí
năng hay não.
Những gì nói sau đây vẫn còn nhắm làm sáng tỏ các tư tưởng này. Ý
chí, là bản thể tự tại của chúng ta, vốn giản dị, nó chỉ muốn, mà không biết.
Trái lại, chủ thể của tri thức là một hiện tượng phụ thuộc, phát xuất từ sự
khách thể hóa của ý chí. Nó là trung tâm thống nhất của tri giác tính của hệ
thống thần kinh, cái lò có thể nói là quy tụ các ngành hoạt động của tất cả
các bộ phận của não. Do đó não mất thì nó mất. Duy nhất có tri thức, nên
trong sự tự ý thức, nó đối diện ý chí như một khán giả và mặc dù phát sinh
từ ý chí, nó lại coi ý chí như một cái gì khác biệt nó, xa lạ với nó, và do đó
nó chỉ biết ý chí qua thường nghiệm theo thời gian, và vụn vặt; nó cũng chỉ
học được các cảm xúc, các hành động của nó lần lượt sau đó và thường thì
một cách gián tiếp. Vì lẽ đó, chính bản thể chúng ta đối với chúng ta, nghĩa
là đúng ra đối với trí năng chúng ta, lại là một bí ẩn, và cá nhân tự coi mình
như một sản phẩm mới ra lò và tất diệt, mặc dù bản thể mình tự nó lại
không lệ thuộc thời gian và do đó là vĩnh cửu. Nhưng nếu một đằng, ý chí
không tri thức, thì đằng khác, trái lại, trí năng hay chủ thể tri thức lại tuyệt
đối chỉ là cơ năng tri thức, không hề muốn. Ta có thể chứng minh điều này
một cách cụ thể, như tôi đã nói trong cuốn hai, theo Bichat, rằng các xúc
cảm này khác trực tiếp làm vọng động tất cả các bộ phận của cơ thể và xáo
trộn các cơ năng của nó, ngoại trừ não chỉ có thể dao động một cách gián
tiếp mà thôi, nghĩa là chỉ sau khi các xáo trộn ấy đã xảy ra. Nhưng vì lẽ đó
mà chủ thể tri thức, tự nó và do nó, không thể tham dự hay quan tâm đến
bất cứ gì, mà dửng dưng với hữu thể hay phi hữu của mọi sự, ngay cả với
chính mình. Tại sao cái bản thể dửng dưng này lại bất tử? Nó chấm dứt với
sự xuất hiện trên thời gian của ý chí, nghĩa là của cá nhân, cũng như nó đã
phát sinh cùng với sự xuất hiện ấy. Nó là cái đèn mà người ta tắt đi không
dùng nữa. Trí năng, cũng như cái thế giới tri giác chỉ hiện hữu ở nó, chỉ là
hiện tượng; nhưng dù cả hai đều hữu hạn cũng không làm liên lụy đến cái
mà chúng là hiện tượng. Trí năng là một cơ năng của thần kinh hệ não;
nhưng thần kinh hệ này, cũng như toàn bộ thể xác, là khách thể tính của ý
chí. Vì thế cho nên trí năng dựa vào đời sống thể xác của cơ thể, và cơ thể,
