Thật vậy, vì tình yêu dựa vào cái ảo tưởng nó làm lóng lánh những gì
chỉ có giá trị cho chủng loại như một của quý cho cá nhân, nên một khi mục
đích đã đạt thì ảo ảnh cũng tiêu tan. Tinh thần chủng loại xâm chiếm cá
nhân lúc đó cũng trả lại tự do cho cá nhân. Bị ruồng bỏ, cá nhân lại rơi lại
trong các giới hạn và trong sự nghèo nàn cổ sơ của hắn, và lấy làm lạ rằng
sau bao nhiêu nỗ lực cao đẹp như thế, anh hùng như thế, phi thường như
thế, rút cuộc hắn chỉ còn được hưởng cái gì của một cái thú nhục dục; trái
với sự mong mỏi, hắn thấy mình cũng chẳng sung sướng gì hơn trước. Hắn
nhận thấy mình đã bị cái ý chí của chủng loại lừa bịp; vì thế cho nên một
Thésée khi đã chán chường tất rời bỏ nàng Ariane của mình. Nếu tình yêu
của Pétrarque lại được thỏa mãn, thì ngày từ phút đó hắn cũng ngưng tiếng
hát, cũng như chim hót khi trứng vừa đẻ xong.
Ở đây, thiết tưởng cũng nên nói qua rằng luận điệu siêu hình tình yêu
của tôi hẳn làm phật ý những kẻ không mắc lưới tình yêu, cái chân lý căn
bản mà tôi nói ra đáng lẽ phải hơn bất cứ mọi cái gì khác, giúp họ có khả
năng chế ngự mọi tình yêu, miễn sao những nhận xét lý trí có một quyền
lực gì đối với một tình yêu. Tuy nhiên người ta chắc hẳn lại dựa vào lời nói
của nhà hài hước Latinh: “Quae res in se neque consilium, neque modum
haber ullum, eam consilio regere non potes.” (Đó là một cái tự nó chả biết
gì là khôn ngoan, là chừng mực; ta không thể dùng khôn ngoan mà trị nó
được).
Các cuộc hôn nhân ái tình đều được kết thúc vì quyền lợi của chủng
loại, không phải vì quyền lợi của các cá nhân. Đành rằng các được sự tự dối
mình với cá ảo ảnh rằng mình hành động cho hạnh phúc của riêng mình,
nhưng chính cái cứu cánh thực sự của họ cũng xa lạ đối với chính họ, vì
cứu cánh đó là cấu sinh một cá nhân chỉ có thể cấu sinh được do họ mà thôi.
Vì thế họ phải làm sao cho được ý hợp tâm đầu hết sức, một khi cái mục
đích ấy đã ràng buộc họ với nhau. Nhưng thường thì các cặp được sắp xếp
do cái ảo tưởng bản năng kia vốn dĩ là yếu tính của tình yêu say đắm, lại
mang một tính chất bất đồng nhất. Sự bất đồng lại càng bộc lộ khi ảo tưởng
tiêu tan, một điều không sao tránh khỏi. Vì vậy mà các cuộc phối hợp vì
tình thường có một chung cục không tốt đẹp; vì chúng lo cho thế hệ tương
