lòng thiên nhiên, nơi mà từ đó, cũng như mọi cái, hắn xuất hiện, say sưa với
niềm hy vọng có được một hoàn cảnh sống tốt đẹp hơn là những hoàn cảnh
mà hắn từng được gặp; con đường về ấy khi nào cũng mở rộng chờ đón
hắn. Sự trở về ấy là định luật của kẻ sống. Tuy nhiên, phải chiến đấu trên
vật chất cũng như tinh thần rồi hắn mới chịu bước lên con đường ấy. - Quả
thật là ai ai cũng đều không chịu trở về chốn cũ, nơi mà từ đó mình đột hiện
một cách dễ dàng và thích thú để đi vào một cuộc sống đau khổ thì nhiều
mà niềm vui thì quá ít. - Người Ấn Độ gán cho thần chết Yama hai bộ mặt:
một bộ mặt hung dữ đáng sợ, một bộ mặt hiền hòa phúc hậu. Điều này đã
được giải thích phần nào trong các suy tư của chúng ta vừa rồi.
Đứng trên quan điểm thường nghiệm, tức là quan điểm xưa nay của
chúng ta, điều sau đây là điều nó tất đề ra; do đó nó cần được làm sáng tỏ
và xác định rõ rệt để được thu hút lại trong giới hạn thực sự của nó. Nhìn
vào một xác chết, tôi thấy rằng cảm giác tính, kích ứng tính, tuần hoàn, sinh
dục v.v.., ở nó để đã chấm dứt. Tôi quả quyết kết luận rằng những cái gì xưa
nay, dù rằng tôi không biết, làm chúng hoạt động thì giờ đây không còn làm
thế được nữa, và do đó đã tách ra khỏi chúng. - Nhưng nếu tôi muốn nói
thêm rằng chắc đó là cái thực tại mà tôi, tôi chỉ được biết dưới hình thức ý
thức, tức như thể trí tuệ (linh hồn), thì là tôi đã đưa ra một kết luận không
những không chính đáng, mà hiển nhiên còn sai lầm là khác. Vì ý thức luôn
luôn biểu hiện với tôi, không như là nguyên nhân, mà như là sản phẩm và
kết quả của đời sống hữu cơ; thật vậy nó tăng giảm theo đời sống này, theo
với thời đại, trong sức khỏe và bệnh tật, trong giác nhủ, cơn mê, cơn tỉnh,
v.v..; do đó khi nào nó cũng chỉ là kết quả, không bao giờ là nguyên nhân
của đời sống hữu cơ, và biểu lộ như cái gì sinh và diệt, để rồi tái sinh, trong
những điều kiện cần thiết nhưng không ngoài các điều kiện này. - Tôi còn
quan sát thấy rằng ngay cả sự biến đổi hoàn toàn của ý thức, sự điên cuồng,
thay vì làm suy đốn hay đồi trụy các tinh lực khác, hay đã chẳng làm hại gì
đến mạng sống, mà trái lại mà mà còn làm tăng trưởng các tinh lực ấy đến
cao độ, nhất là kích tính và cơ lực, và còn kéo dài cơ lực hơn là rút ngắn,
nếu như đừng có nguyên nhân nào khác xen vào. - Sau nữa tôi coi cá tính
như là đặc tính của mọi bản thể có tổ chức, và do đó, khi bản thể này tự ý
