chiếc cầu vồng bất biến trên đầu nó. Vì thế mà Platon xưa kia mới chủ
trương rằng chỉ có các Khái niệm, tức là các chủng loại, các ảnh niệm
(spécies) mới có một bản thể thực sự, còn các cá nhân thì sinh diệt không
ngừng. Thật ra cũng do cái ý thức thâm hậu nhất về bản chất bất diệt của
mình mà mỗi cá nhân, thú vật cũng như con người, mới đủ tự tin và bình
tĩnh, mới nhởn nhơ xê dịch giữa hằng hà sa số các may rủi bất cứ lúc nào
cũng có thể tiêu diệt nó, và tiến thẳng đến cái chết; đôi mắt nó biểu lộ cái
bình thản của chủng loại mà sự tiêu diệt kia không hề xâm phạm và cũng
không hề làm bận tâm. Những giáo lý mập mờ bất nhất không thể đưa lại,
ngay cả con người, một sự bình tĩnh đến thế. Nhưng, như tôi đã nói, cứ
ngắm nhìn một con thú ta đủ thấy rằng cái chết không phải là một trở ngại
cho sự biểu thị của sinh khí của ý chí. Mỗi một con vật là cả một bí ẩn khôn
dò! Hãy nhìn bất cứ con vật nào, hãy nhìn con chó của ta: nó mới hăm hở
và tự tin làm sao chứ! Đã phải hàng muôn hàng ức con chó chết đi mới đến
lượt con này ra đời. Nhưng sự biến đi của hàng muôn hàng ức con chó kia
đâu có làm tổn thương gì đến Khái niệm chó; cái Khái niệm này chả hề xao
xuyến mảy may vì tất cả những cái chết kia. Vì thế cho nên con chó vẫn
nhởn nhơ hăm hở trước mắt ta như thuở nào, giống như thể ngày hôm ấy là
cái ngày đầu của nó và không có ngày nào lại có thể là ngày cuối, và trong
mắt nó long lanh cái nguyên lý bất diệt ở nó, tức là cái nguyên sinh khí
(archeé). Vậy thì cái gì đã chết sống hàng ngàn hàng vạn năm kia? - Không
phải con chó, vì nó còn đó, còn nguyên vẹn, mà là cái bóng của nó, cái bản
sao của nó trong lề lối trí thức của ta bị ràng buộc vào thời gian. Vậy thử
hỏi làm sao người ta lại tin được rằng cái chết kia đã chết, khi nó vẫn còn
đó, vẫn làm đầy suốt cả thời gian? - Dĩ nhiên về mặt thường nghiệm, điều
này có thể giải thích được: thật vậy, mỗi khi cái chết tiêu diệt các cá nhân,
thì sinh dục lại tạo ra những cá nhân mới. Nhưng lời giải thích thường
nghiệm này chỉ là một lời giải thích ngoại diện, nó thay thế một bí ẩn này
bằng một bí ẩn khác. Dĩ nhiên sự tìm hiểu vấn đề này trên phương diện siêu
hình đâu phải dễ nhưng chỉ có nó mới là sự tìm hiểu duy nhất chính đáng và
khả dĩ là thỏa mãn.
