ý thức về mình của các sinh vật, hầu như chỉ được sống trong một thời gian
ngắn nhất và luôn luôn bị tiêu diệt để lại cũng luôn luôn đột hiện từ hư
không một cách không tài nào hiểu nổi. Nhưng thực ra đầu óc phải thiển
cận lắm người ta mới bị cái ngoại ảnh này lừa bịp và không hiểu rằng, mặc
dầu hình thức tồn tại trong thời gian là riêng của cái khách quan, cái chủ
quan, tức là ý chí, là cái nó sống và hiện diện ở mọi vật, cũng bất diệt không
kém, cũng như cái đề tài tri thức biểu thị nó; thật vậy sự trường tồn của cái
khách quan, hay thực tại ngoại tại, chả phải gì khác là ngoại diện hiện tượng
của cái chủ quan, hay thực tại nội tại; vì cái kia không thể có gì là những gì
mượn của cái này, và về yếu tính cũng như nguồn gốc của nó không thể là
một khách thể, một hiện tượng, và sau nữa là điều phụ và điều ngẫu nhiên,
nó cũng không thể là một chủ thể, tức là một vật tự tại, một hữu thể ý thức.
Vì nếu là ngoại diện thì hiển nhiên nó giả thiết đã có một cái gì đó xuất
hiện, như hữu thể cho gì khác một hữu thể tự tại và như khách thể một chủ
thể, chứ không phải ngược lại: vì, thật vậy, khắp nơi gốc rễ của các sự vật
đều nằm trong cái mà chúng là gì đối với chính chúng, tức là trong cái chủ
quan chứ không phải là cái khách quan, nghĩa là trong cái mà chúng là gì
đối với các sự vật khác ở trong một tâm thức xa lạ. Do đó, trong cuốn sách
đầu, ta nhận thấy rằng khởi điểm thật sự của triết lý vốn dĩ và nhất thiết
phải là khởi điểm chủ quan, nghĩa là duy tâm, và khởi điểm đối lập, nghĩa là
khách quan, phải đưa đến chủ nghĩa duy vật. - Tuy nhiên, xét cho cùng,
chúng ta đồng nhất với thiên nhiên hơn là chúng ta thường tưởng: nội thể
của nó là ý chí của chúng ta, hiện tượng của nó là biểu thị của chúng ta.
Với kẻ nào ý thức được rốt ráo sự đồng nhất này, sự khác biệt giữa sự
tồn tại của ngoại giới sau khi chính mình đã chết với sự tồn tại của chính
mình sau khi chết, sẽ không còn nữa: đối với họ, cả hai cái đều là một, và
chỉ là một, - đúng thế, và họ còn cười ngạo cái ảo tưởng đã phân biệt hai cái
làm hai. Vì hiểu được tính bất diệt của bản thể chúng ta tức là hiểu được
tính đồng nhất giữa đại vũ trụ và tiểu vũ trụ. Giờ thì ta có thể giải thích
những gì đã nói ở đây bằng một thực nghiệm đặc biệt mà người ta thực hiện
bằng tưởng tượng, và có thể mệnh danh là siêu hình. Thật vậy, ta hãy thử
tưởng tượng thật đích xác cái lúc, dù sao cũng còn xa, mà ta sẽ chết. Ta cho
