trái lại, khi tôi trực tiếp là chính cái bản thể ấy, thì tôi lại không là chủ thể
tri thức. Trong cuốn sách thứ hai tôi đã từng chứng minh khá đầy đủ rằng
khả năng tri thức của là một đặc tính phụ của bản thể chúng ta, là kết quả
của bản chất động vật của nó. Nói một cách rốt ráo, chúng chỉ được biết ý
chí của chúng ta như là một hiện tượng, chứ không thể biết được nó tuyệt
đối tự tại là gì. Tuy nhiên, chính trong cuốn thứ hai ấy, cũng như trong tập
kỷ yếu về Ý chí trong thiên nhiên, tôi từng lý giải và minh chứng thấu đáo
rằng; nếu để đi sâu vào thâm nội của các sự vật ta gạt bỏ cái gì được biết
một cách gián tiếp hay từ bên ngoài và giữ lại các hiện tượng độc nhất mà
ta được biết trực tiếp từ bên trong, thì cái mà ta tìm ra nhất định phải là ý
chí, như là thực tại tối hậu và là cái nhân của thực tại; do đó ta nhận ra ở nó
cái sự vật tự tại, vì nó không còn hình thức không gian nữa; nhưng vẫn còn
hình thức thời gian, nên đúng ra ta mới chỉ nhận thức được sự vật tại ở cái
biểu thị trực tiếp của nó, với sự dè dặt là tuy biết nhưng biết chưa được thấu
triệt và cũng chưa hẳn hoàn toàn. Chính vì lẽ này mà chúng ta còn duy trì
quan niệm ý chí làm quan niệm sự vật tự tại.
Với con người như là hiện tượng trong thời gian, quan niệm chung cục,
thật vậy, có thể áp dụng và tri thức thường nghiệm công khai trình bày cái
chết như là chấm dứt kiếp sống thời gian. Chung cục của con người cũng
thật như là sự khởi thủy của nó, với ý nghĩa xác định là trước khi sinh, ta
không có, sau khi chết, ta sẽ không còn. Tuy nhiên, cái chết không thể lấy
đi cái gì mà cái sinh đã không đưa đến, tức là cái mà do đó trước hết đã
khiến cái sinh có thể có được. Theo như thế thì natus et denatus (sinh và
thôi sinh) là một từ ngữ rất hay vậy. Nhưng toàn thể tri thức thường nghiệm
chỉ cung cấp những hiện tượng không thôi; chỉ riêng các hiện tượng mới bị
ảnh hưởng của các thời kỳ thời gian của sinh và tử, còn cái gì xuất hiện, cái
hữu thể tự tại, thì không. Đối với hữu thể tự tại, sự đối lập, do não quy định,
giữa sinh và tử, không hề có, mà mất hẳn ý nghĩa và ảnh hưởng. Do đó, hữu
thể tự tại không liên can đến cái chung cục thời gian của một hiện tượng
thời gian và luôn luôn duy trì một kiếp sống không cần biết đến các quan
niệm bắt đầu, chấm dứt, và tồn tại. Và như ta đã theo dõi nó đến nay, nó là ý
chí ở mọi hữu thể hiện tượng cũng như ở người. Ý thức trái lại là ở khả
