"Chúng ta đang làm loại tranh gì? Tại sao chúng ta minh họa chúng theo
cách đó? Lúc này ta thực sự không thể trả lời cháu. Không phải vì ta giữ bí
mật với cháu, và không phải vì rốt cuộc ta sẽ không nói cho cháu biết. Cứ
như bản thân ta cũng hoàn toàn không biết những bức tranh có ý nghĩa gì.
Tuy nhiên chắc chắn ta biết những bức tranh này phải thuộc dạng gì."
Bốn tháng sau khi tôi gửi lá thư, tôi nghe tay thợ cắt tóc ngụ trên con
đường ngày xưa tôi từng sống nói rằng Siyah đã trở lại Istanbul, và đến lượt
tôi mời nó đến nhà chúng tôi. Tôi ý thức rõ ràng câu chuyện của tôi hứa hẹn
nỗi buồn lẫn niềm vui mà chúng sẽ nối kết chúng tôi với nhau.
"Mỗi bức tranh nói lên một câu chuyện," tôi nói. "Nhà tiểu họa, để làm
đẹp cho bản thảo chúng ta đọc, đã mô tả những những cảnh sinh động nhất:
lần đầu những tình nhân gặp nhau; Rustem anh hùng cắt đầu con quái vật
hung ác; nỗi thống khổ của Rustem khi nhận ra kẻ lạ mà ông hạ sát chính là
con trai ông; gã Mejnun cuồng tình lang thang ở nơi hoang dã, cô độc giữa
đám sư tử, hổ, hươu và chó rừng; nỗi thống khổ của Alexander người đã
đến khu rừng trước trận đánh để tiên đoán hậu quả từ lũ chim, chứng kiến
con chim ưng khổng lồ xé xác con chim săn của ông. Mắt chúng ta, mệt
mỏi khi đọc những câu chuyện này, sẽ nhìn vào những bức tranh. Nếu có
điều gì đó trong văn bản mà sức tưởng tượng và trí tuệ của chúng ta phải
cực nhọc lắm mới hình dung được, thì tranh minh họa lập tức trợ giúp
chúng ta. Những hình ảnh này là câu chuyện nảy nở thành màu sắc. Nhưng
bức tranh mà không có câu chuyện của nó đi kèm là điều bất khả.
"Hoặc ta từng nghĩ thế," tôi nói thêm, như thể hối tiếc. "Nhưng điều này
thực tế hoàn toàn có thể xảy ra. Hai năm trước ta lại một lần nữa du lịch đến
Venice trong vai trò đại sứ của Đức vua. Ta đã quan sát rất kỹ những chân
dung mà các bậc thầy Venice đã thực hiện. Ta quan sát mà không hề biết
các bức tranh ấy liên quan đến câu chuyện và bối cảnh nào, và ta đã cố gắng
rút ra câu chuyện từ hình ảnh. Một ngày nọ, ta đi ngang một bức tranh treo
trên tường một tòa lâu đài và ta chết lặng.
