Ở vùng lạnh, con người năng động hơn, hoạt động của tim và phản ứng các đầu
thớ linh hoạt hơn, các chất nước trong cơ thể điều hoà hơn, máu lưu thông về tim
đúng mực hơn, do đó tim khoẻ lên, tạo ra tác dụng tốt, ví dụ: tự tin hơn, can đảm
hơn; Người xứ lạnh do hiểu rõ về ưu thế sức mạnh của mình nên ít thù hằn; do
quan niệm về an ninh vững vàng nên có tính thật thà ít nghi kỵ, bớt chính trị, bớt
mưu mô quay quắt.
Hãy đặt một người xứ lạnh vào vùng nóng và bí, anh ta sẽ rên rỉ vì những lý do
ngược lại với lý do tôi nói trên: Tim anh ta suy nhược; nếu có ai gợi ý anh ta làm
một điều táo bạo, tôi tin rằng anh ta sẽ lúng túng. Vì yếu sức nên tâm hồn anh ta
sẽ cũng chán nản, anh ta sợ hết mọi thứ vì cảm thấy mình chẳng làm được gì cả.
Dân chúng xứ nóng thường nhút nhát như người già cả. Dân chúng xứ lạnh
thường can đảm như các chàng trai.
( ………… )
Trong các xứ lạnh, người ta ít nhạy cảm với khoái lạc; ở xứ ấm thì nhạy cảm hơn,
và ở xứ nóng nhạy cảm cực kỳ. Người ta phân biệt khí hậu theo vĩ tuyến, và
chúng ta cũng có thể theo vĩ tuyến ấy mà phân biệt độ nhạy cảm của con người.
Tôi đã xem Ôpêra ở Anh và ở Italia: cũng bản nhạc ấy và nghệ sĩ ấy, thế mà âm
nhạc tạo ra cảm giác khác nhau trong rạp hát hai nước nói trên, một bên nghe ra
điềm đạm, bên kia sôi nổi. Có tinh ý mới nhận ta điều này…
MONTESQUIEU, Vạn pháp tinh lý, Quyển XIV, Chương 1 và 2.
Từ lần xuất bản năm 1794 đã có người chú thích một lời nhận xét: "Nói chung
trong quyển XIV Montesquieu đã quá nhấn mạnh ảnh hưởng của khí hậu. Các tác
giả xưa nay đã từng nhận xét rằng nhiệt độ, hình thái địa phương, thực phẩm, góp
phần tạo nên khuynh hướng con người, quyết định cấu trúc tinh thần của con
người. Nhưng rõ ràng là giáo dục và pháp luật có thể thắng được những khuynh
hướng, phong tục sẵn có, tạo ra hạnh kiểm hay khuyết tật của con người. Lịch sử
ghi nhiều chuyển biến trong phong tục các dân tộc, thế hệ sau không giống thế hệ
trước. Những cái đó không gắn với khí hậu".
Voltaire đã chỉ trích thuyết này của Montesquieu như sau: "Cần chú ý đừng bỏ
qua những câu tổng quát này. Không bao giờ có thể bảo một người Laponie (x)
